د طب په برخه کې یو له مهمو او بنسټیزو علومو څخه، چې مسلمانانو ورته ځانګړې پاملرنه کړې ده، د تشریح او کالبدپوهنې علم دی. دا علم مسلمان طبیب ته دا امکان ورکوي، چې مخکې له دې چې عملیات (جراحي) ترسره کړي یا د درملنې د طریقې په اړه نظر وړاندې کړي، په دې برخه کې کافي وړتیا او دقت ترلاسه کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې ډېری لوېدیځوال په دې باور دي، چې مسلمانانو په دې برخه کې رول نه دی لوبولی. دوی ادعا کوي، چې اسلام دا علوم حرام ګڼي او دا کار د انسان د بدن د کرامت سپکاوی دی. مګر هغه ټکی، چې دوی ورڅخه غفلت کړی، دا دی، چې دا کار د اړتیا په شرایطو کې او د انسان د بدن د لا زیاتې او دقیقې پوهې ترلاسه کولو لپاره ترسره کېده، چې نه یوازې له اسلامي لارښوونو سره په ټکر کې نه دی، بلکې په ځینو مواردو کې اړین هم ګڼل کېږي.
مشهور مسلمان طبیبان
د هغو مشهورو مسلمانو طبیبانو له جملې څخه، چې په دې علومو کې یې برخه اخیستې او نظرونه یې وړاندې کړي دي، امام ابن سینا، ابن النفیس، عبداللطیف بغدادي، زهراوي او نور یادولی شو.
ابن سینا، په ځانګړي ډول، په دې برخه کې مهم رول لوبولی دی. هغه په علمي او فني توګه وکولی شول، چې د تشریح په اړه د جالینوس پر آثارو شرحې او تعلیقات ولیکي. پر دې سربېره، یې په خپل مشهور کتاب «القانون» کې داسې نوښتونه او نظریات وړاندې کړل، چې د تشریح په علم کې د هغه د لېوالتیا او مهارت څرګندونه کوي.
یو عرب لیکوال، امین خیرالله لیکي: «کله چې موږ د ابن سینا آثارو ته د تشریح د علم له اړخه وګورو، نو بې له شکه دې پایلې ته رسېږو، چې هغه په دې برخه کې یو بېساری استاد و. د ابن سینا، ابن النفیس، بغدادي او زهراوي په څېر پوهانو د جالینوس هېڅ نظریه د تحلیل او تعليق پرته نه ده پرېښې. د همدې هڅو له برکته، د تشریح او جراحۍ په برخو کې نوې علمي پایلې ترلاسه شوې.»
احمد شوکت شطي د تشریح او کالبدپوهنې په علم کې د مسلمانانو د رول په اړه لیکي:
**«لوېدیځوال په دې باور دي، چې د تشریح په علم کې د مسلمانانو تخصص خورا ضعیف دی، او د دې ادعا دلیل، په اسلام کې د جسدونو د تشریح کولو حرمت ګڼي. خو دا ادعا د حقیقت خلاف ده. لکه څنګه چې د اندلس طبيب ابن رشد وايي: د تشریح د علم له لارې د انسان د بدن د برخو معلومول الله تعالی ته د نږدې کېدو وسیله ده.»
د تشریح او کالبدپوهنې په علم کې د مسلمانانو رول او فعالیتونه
مسلمانانو د تشریح او کالبدپوهنې په علم کې درې لوی رولونه درلودل، چې دا دي:
۱. د تشریح په اړه د کتابونو لیکل
مسلمانان په تاریخ کې لومړي کسان وو، چې د تشریح په اړه یې خپلواک کتابونه ولیکل. یو له دغو مهمو آثارو څخه، د ابن نفیس «شرح تشریح القانون» دی، چې په دې علم کې لومړنی تخصصي اثر بلل کېږي. په دې کتاب کې ابن نفیس د تشریح د علم په اړه د ابن سینا نظرونه او د جالینوس سره د هغه د اختلاف ټکي تحلیل او لنډیز کړي دي.
۲. د جالینوس د آثارو ساتنه او ترتیب
مسلمانانو د جالینوس تشریحي آثار له تباهۍ څخه وژغورل او په منطقي او منظم ډول یې تنظیم کړل، ترڅو د علمي کارونې لپاره چمتو شي.
