لیکوال: شکران احمدي
د شریعت د مقاصدو علم ته یوه کتنه (شلمه برخه)
ج: ایماء او تنبیه
د مسالک العله درېیم ډول ایماء او تنبیه دي، چې په لاندې کې به یې لومړی تعریف کړو.
ایماء، د “ماء” له کلمې څخه اخیستل شوی، چې معنی یې د لاس او سر په وسیله اشاره کول دي.
د اصولیانو په اصطلاح کې، ایماء او تنبیه د اصولو په علم کې معمولا په ورته معنی کې کارول کېږي او هغه دلالت ته اشاره کوي، چې د الفاظو او کلمو له مفهوم او معنی څخه ترلاسه کېږي. ایماء او تنبیه د عرفي پوهې پر بنسټ هغه عقلي یا دودیزه غوښتنه ده، چې د متکلم یا ویناوال د پام وړ وي؛ په داسې حال کې چې د کلام مدلول ثابت نه وي، یعنې د هغه د کلام الفاظ د مطلوبې معنی لپاره نه وي ټاکل شوي.
د ایماء د مفهوم په پوهېدو سره، د صریح او ظاهر نص او ایماء ترمنځ توپیر هم څرګندېږي. په دې وضاحت سره چې په صریح نص کې لفظ یوازې د علت لپاره وضع شوی او بل احتمال نه لري؛ ظاهر نص هغه دی چې لفظ د تعلیل لپاره وضع شوی وي، خو بل احتمال هم ولري. ایماء او اشاره په دې مفهوم ده، چې لفظ د تعلیل لپاره وضع شوی نه وي، مګر تعلیل د کلام له ماهیت او نورو قراینو څخه پېژندل کېږي.
د ایماء ډولونه
ایماء په اتو ډولونو وېشل شوې، چې په لاندې ډول دي:
لومړی ډول: د “فا” توري په واسطه په وصف باندې د حکم جاري کول دي. دا ډول څلور حالتونه لري:
-
لومړی حالت: د شارع په کلام کې پر وصف باندې د “فا” توري داخلېدل دي.
د بېلګې په توګه: رسول الله صلی الله علیه وسلم د هغه محرم کس په اړه، چې له خپل اوښ څخه د رالوېدلو په پایله کې مړ شوی و، وفرمایل: «لا تقربوه طیبا، فإنه یبعث یوم القیامة ملبیا»؛ (په هغه خوشبویي مه استعمالوئ، ځکه چې د قیامت په ورځ به د تلبیې ویلو په حالت کې راپورته شي.) په دې حدیث کې د “فا” توری پر وصف باندې داخل شوی، چې عبارت دی له: «فإنه یبعث یوم القیامة ملبیا.»
-
دوهم حالت: د شارع د کلام په واسطه په حکم کې د “فا” توري زیاتېدل دي.
د بېلګې په توګه: په دې آیت کې: «والسارق والسارقة فاقطعوا أیدیهما»؛ د “فا” توری د «فاقطعوا أیدیهما» په شرعي حکم کې شامل او دننه شوی، چې د هغوی د لاسونو پرې کول دي.
