فزیک علم کې د مسلمانو پوهانو او څېړونکو ونډه (دوهمه برخه)
نن ورځ د تمدن او پرمختګ اصلي سمبول د تیوریو او عملونو په ډګر کې په بیلابیلو برخو کې علمي لاسته راوړنې دي او بشري ټولنې چې په چټکۍ سره د ساینس او ټکنالوژۍ د نویو څوکو د فتحې په لور روانې دي، هڅه کوي چې ځانته یوه ځلانده علمي تاریخچه برابره کړي. په اسلامي کلتور او تمدن کې د تاریخ په اوږدو کې په ډیرو برخو کې د علم او پوهې لارویان شتون لري او حتی ډیری اروپایي تاریخ پوهان پدې باور دي چې علمي او ساینسي پرمختګونه د اسلام له دروازې اروپا ته ننوتلي دي.
له لومړنیو فتوحاتو وروسته، له هر چا او هر ځای څخه د علم زده کولو او ترلاسه کولو ته د اسلام د ټینګار له امله، له مختلفو ژبو څخه عربي ته د علومو د لېږد او ژباړې کار، د هجري دویمې او دریمې پیړۍ څخه په بیت الحکمتونو او د اسلامي نړۍ په نورو علمي مرکزونو کې پیل او جوړ شو.
ابن هیثم لومړنی ساینس پوه و چې د نور یا رڼا وړانګو مفهوم یې کارولی و او د فزیک له اړخه یې ورته کتل. هغه وايي:«دا چې د ليد حقيقت له ډېرې مودې راهيسې د کارپوهانو او څېړونکو له نظره پټ و او په اړه يې اختلاف موجود و او کومه سمه نظريه نه وه وړاندې شوې، نو ما له خپل وس او توان سره سم پرې عمل وکړ او ډېره توجه او پاملرنه مې ورته وکړه او د دې لپاره مې ډېرې هڅې وکړې چې د هغه په حقایقو پوه شم، او لومړی به یې د اصولو او مبانۍ په اړه بحث وکړو.»
د نور (رڼا) ماهیت؛
ابن هیثم د رڼا په اړه یوه مقاله لیکلې او د رڼا د ځانګړتیاوو په اړه یې لومړنۍ تجربې ترسره کړې. هغه لومړنی رڼا پوه و چې رڼا یې د مادي وجود درلودونکې ګڼله او باور یې درلود چې رڼا باید د وخت په تېرېدو سره درک شي، که څه هم له سترګو پټ وي. ابن هيثم د سترګو څخه څيزونو ته د رڼا د اخراج د نظريې مخالف وو او په دې عقيده وو چې رڼا له يوه ښکاره څيز څخه سترګو ته ځليږي او د سترګو عدسیه رڼا ترلاسه کوي.
– د وړانګو د زاویې او انکسار د زاویې په تناسب پوه شو( دې علم ځینې تاریخ پوهان پدې باور دي چې د ایسنیل قانون په حقیقت کې د ابن سهل او ابن هیثم له څیړنو څخه سرچینه اخلي.)
– هغه د تیاره خونې اصول تشریح کړل او ذره بین یې جوړ کړ.
– هغه د رڼا د انعکاس قوانین کشف کړل.
– د سترګو د مختلفو برخو په اړه یې بحث وکړ.
هغه ذره بین جوړ کړ او د تیاره خونې اصول یې بیان کړل، کوم چې د انځوریزې کېمرې د جوړولو لامل شو.
له 200 څخه زیات کتابونه د هغه له اثارو او تألیفاتو څخه یادونه کړې.
By محمد فاتح