په ننني عصر کې د اسلام له مفاهيمو او د هغه له لارښوونو څخه د واټن له امله، د خلکو تر منځ سيالي ډېرې لوړې درجې ته رسېدلې دي، چې په لاندې ډول به يې ځينې په لنډه توګه مطرح کړو:
– د پیسو او شتمنۍ سیالي
هغه خلک چې زياتې پيسې او شتمني لکه: باغونه، ځمکې، ودانۍ، موټرونه، دوکانونه، کورونه او نور شیان ولري، په نورو باندې فخر کوي. هلې ځلې تر ډېره د دې لپاره دي، چې فلانی ډېر مال او شتمني لري او زه باید له هغه کم نه شم. خلک شپه او ورځ هڅه کوي، دلته او هلته سفر کوي او خپل ژوند په خطر کې اچوي تر څو له خپلو ګاونډیانو او خپلوانو څخه د زیاتو شتمنیو او مادي شیانو په درلودلو کې تېر شي.
الله جل جلاله د قران کریم په څو آیتونو کې د دنیا د مالونو حرص په کلکه غندلی دی او دا صفت د کافرانو، کم عقلو او ناپوهو خلکو لکه ولید بن مغیره او… بللی دی. لکه څنګه چې په مدثر سورت کې یې د هغه په اړه فرمایلي دي: «وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَّمْدُودًا وَبَنِینَ شُهُودًا وَمَهَّدتُّ لَهُ تَمْهِیدًا ثُمَّ یطْمَعُ أَنْ أَزِیدَ»؛ ژباړه: ” او ما ورته ډېر مالونه وركړي دي او همدارنګه مې زامن وركړي دي چې [تل د ده لپاره تيار او په مجلسونو كې د هغه د خدمت لپاره] حاضر دي، او ما ورته د ژوند هر اسباب برابر كړي. او په دې سربېره [سره له ناشکرۍ] هغه هيله لري چې زه یې [نعمتونه او قدرت] ور زيات كړم. “
مفسرینو لاندې حدیث د دې آیتونو په باره راوړی دی: په صحیح مسلم کې مطرف له خپل پلار څخه روایت کړی دی چې: «أتیت النبی صلىاللهعلیهوسلم وهو یقرأ «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ» قال: یقولُ ابنُ آدم: مالی مالی! وهل لك یا ابن آدم من مالِك إلا ما أكلت فأفنیتَ، أو لبستَ فأبلَیتَ، أو تصدّقْتَ فأمضیت وما سوى ذلك فذاهبٌ وتاركُه للناس.» ژباړه: «زه رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغلم په داسې حال کې چې هغه «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ»؛ تلاوت کاوه. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: انسان وایي: “زما! زما!” او ايا بغیر له هغه مالونو څخه چې تاسو خوړلې او تباه کړي دي، يا مو اغوستي او زاړه کړي مو دي، او يا مو خيرات کړي او [اخرت ته مو] پريښي دي بل شی لرئ؟ [که دا کار مو نه وی کړی] نو تاسو ځئ او [دغه مالونه به] د نورو لپاره پریږدئ.”
