سوسیالېزم (څلورمه برخه)

لیکوال: ډاکټر فضل احمد احمدي

سوسیالېزم (څلورمه برخه)

د سوسیالېزم څانګې

لکه څنګه چې يادونه وشوه، سوسيالېزم د تاريخ په بيلابيلو دورو کې د ډيرو لوړو او ژورو سره مخ شوی او دغه بدلونونه د دې سبب شوي چې د سوسيالېزم په عناصرو کې څانګې او توپيرونه زيات شي، د سوسيالېزم تر ټولو مهمه څانګه چې د نورو څانګو په پرتله ډېره مشهوره شوې ده او نن ورځ په هر ځای کې د هغې په اړه خبرې کېږي، هغه اصلاحي سوسیالېزم دی چې لاندې یې یادونه کېږي.

اصلاحي سوسیالېزم

د نولسمې پېړۍ له وروستیو راهیسې، د سوسیالیزم یو اصلاحي دود راڅرګند شو چې د کارګرانو د تدریجي ادغام او د کار د شرایطو او معاشونو او د کارګرانو د اتحادیو او د کارګر سیاسي ګوندونو د ودې له لارې په پانګوالې ټولنه کې د زیارکښو د تدریجي ادغام پلوي کوي. د سوسیالېزم دې څانګې د “پارلماني لارې” د اختیارولو له لارې سوسیالیزم ته د سوله ایز، ګام په ګام او قانوني لیږد احتمال اعلان کړ، او اصلاحي سوسیالیزم دوه غوښتنې درلودې:  یو؛ د اخلاقي سوسیالیزم انساني دود چې مفکرین یې رهبري کوي، لکه څنګه چې د رابرټ اوون، “چارلس فوریر”  او  “ولیم موریس” سره  تړاو درلود. دویم؛ د بیاکتنې مارکسیزم یوه بڼه چې “اډوارډ برنسټین” د لومړي ځل لپاره وړاندیز کړی.

په بل عبارت، اصلاحي یا غیر مارکسیستي سوسیالېزم هم د سوسیالېزم د سیاسي لید لوی اړخ جوړوي او د دې ډول سوسیالېزم اصلي ریښه د« فردینند لاسل » (۱۸۶۴-۱۸۲۵) افکارو او باورونو ته ورګرځي؛ “لاسل” په ځوانۍ کې د “مارکس” یو له زړه سوانده پیروانو او مینه والو څخه و، خو وروسته یې له مارکس سره سیالي وکړه او د جرمني د کارګرانو د عمومي ټولنې بنسټګر هم و، چې وروسته د کارګرانو سوسیال ډیموکراټیک په ګوند بدل شو او د مارکسیستانو تر نفوذ او اغیزې لاندې شو، لاسل د دولتي سوسیالیزم پلوي و او د مارکس پر خلاف، د بورژوایي دولت له نسکوریدو سره علاقه نه درلوده؛ بلکې هغه په ​​دې باور و چې موجوده حکومتونه باید د سوسیالېزم د رامنځته کولو لپاره وکارول شي، په همدې ډول لاسل په کمونیستي او بې طبقاتي ټولنه باور نه درلود او د دولت بنسټ یې یو ابدي او اړین بنسټ ګڼل، چې د ده په اند د پانګوالۍ د اصلاح او سمون، د کوپراتیفونو جوړول او په اقتصادي ژوند کې د حکومت مداخله موږ سوسیالیزم ته رسولی شي.

د نولسمې پېړۍ په وروستیو او د شلمې پېړۍ په پیل کې غیر مارکسیستي سوسیالېزم خپل ډولونه درلودل، چې له دې ډلې څخه په انګلستان کې مسیحي سوسیالېزم، اتحادي سوسیالېزم او فابیان سوسیالېزم نومونه اخیستل کیدای شي؛ په دې توګه، د شلمې پیړۍ ډېره برخه، سوسیالیستي غورځنګ په دوو سیالو کمپونو ویشل شوی و؛ انقلابي سوسیالیستانو د «لینین» او «بالشویکانو» په پیروۍ سره ځانونه کمونستان وبلل، په داسې حال کې چې اصلاح غوښتونکي سوسیالیستانو چې د اساسي قانون د سیاست بڼه تعقیبوله، ځان ته یو څه ومنل په زیاتیدونکې توګه د سوسیال ډیموکراسۍ په نامه یاېږي، او دا سیالي نه یوازې د سوسیالېزم د ترلاسه کولو لپاره د مناسبو لارو موندلو په اړه وه؛ بلکې د سوسیالیزم د موخې په ماهیت پورې اړه هم لرله، سوسیال ډیموکراټانو له بنسټپالو اصولو لکه د ټولنې مالکیت او پلان ته شا کړه او سوسیالېزم یې د بیا رغونې، هوساینې، بیا ویش او اقتصادي مدیریت پر بنسټ  بیا ورغاوه؛ خو د سوسیالېزم دواړه ډولونه د شلمې پیړۍ په پای کې له بحرانونو سره مخ شول، چې ځینو یې د “سوسیالېزم مړینه”  اعلان کړه او د سوسیالېزم څخه وروسته د یوې ټولنې د راڅرګندیدو اعلان یې وکړ، چې د کمونیزم ړنګېدل په دې بهیر کې تر ټولو اساسي پیښه وه کوم چې په ختیځ اروپا کې د (۱۹۸۹) او (۱۹۹۱) انقلابونو لامل شو؛ خو له دودیزو اصولو څخه د سوسیال ډیموکراسۍ د شاتګ دوامداره خطر شتون لري او د ځینو په وینا، دا د عصري سوسیالېزم څخه د توپیر وړ ګرځوي؛  له همدې امله، د شوروي اتحاد له ړنګېدو سره د اصلي په توګه، په سوسیالیزم باندې د باور کولو لیوالتیا کمه شوه، که څه هم سوسیالیستي دیموکراتان لاهم د سوسیالیستي باورونو د پراختیا او ودې په لټه کې دي.

 نور بیا…