څنګه چې خدای وغواړي یو کس هدایت کوي یا ګمراه کوي؟
کله چې موږ غواړو په قرآن کریم کې د هدایت او ګمراهۍ مفهوم وڅیړو، نو باید د هغه آیتونه او سیاقونه په غور سره وڅیړو. ځکه چې د قران کریم تکرار هم د یو خاصې موخې او مفکورې لپاره دی او دا د دې الهي کتاب له ښکلاوو څخه دی.
شیخ الاسلام ابن تیمیه رح فرمایي: د قرآن کریم په هیڅ ځای کې د آیتونو مطلق ورته والی نلري، که یو آیت تکرار شي، د هغه په راتلو کې باید یو ټکی پټ وي.
ابن قیم رحمه الله د قرآن کریم لپاره ۴ ډول هدایت ذکر کوي:
-
عام هدایت
دا ډول هدایت الله سبحانه وتعالی هر چا ته ورکړی دی چې هر څوک خپل مقام او لوړوالی ته پکې ورسیږي او دا د ګټې اخیستنې او له زیان څخه د مخنیوي لپاره دی.
«الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى| وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى»
«هغه (رب) چې (ټول شیان یې) پیدا کړي، بیا یې انډول (تعادل) برابر کړی دی. هغه (رب) چې (خیر او شر یې) اندازه کړل، بیا یې لاره وښودله»
«قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى»
«(موسی علیه السلام) ځواب ورکړ: زموږ رب هغه ذات دی چې هر شي ته یې د هغه خپل جوړښت ورکړ، بیا یې ورته لار وښودله.»
او خلکو ته د واده کولو، زیږون، د اولادونو پالنه او روزنه او حتی د ماشوم د شېدو رودل هم دا ډول لارښوونې دي.
-
د ارشاد او لارښوونې هدایت
د دې ډول لارښوونې دنده د پیغمبرانو او نازل شویو کتابونو په اوږو ده، چې خلکو ته د ژغورني او هلاکت لار ښودل دي.
الله تعالی فرمایي: «وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ»
«او موږ دوې لارې (د خیر او شر) ور وښودل.»
او دا هغه هدایت دی چې د فصلت په ۱۷ آيت کې راغلی:
«وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»
«پاتي شول ثمودیان، هغو ته موږ سمه لاره وړاندي کړه، خو د لاري لیدلو پر ځای یې ړوندتوب غوره کړ. په پای کې د هغو د عملونو له امله د ذلت سخت لړزوونکی عذاب ورباندي راوغورځېدی.»
دا هدایت توفیقي هدایت نه دی، بلکې د لارښوونو له ډوله ده. که دا د توفیقي ډول وای، نو دوی به ګمراه کولو ته ترجیح نه ورکولای او په غوره کولو کې به آزاد نه وي!
الله تعالی هيڅ څوک د دغه ډول هدایت څخه نه بې برخي کوي، څرنګه چې فرمایي:
«وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً»
«او موږ عذاب ورکوونکي نه یو، تر څو یو پیغمبر و نه لیږو.»
-
توفیقي هدایت
دا هماغه هدایت دی چې د ملحدینو شکونه د دې ډول غلط فهمۍ له امله رامینځته کیږي. او دا هغه هدایت دی چې د حق په لور د هدایت او بصیرت زیاتوالی دی.
څرنګه چې الله تعالی فرمایي: «وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى»
«د دې خلاف کوم کسان چې سمه لاره غوره کوي، الله هغو ته د سمي لاري په تګ کې پرمختګ ورپه برخه کوي.»
«إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى»
«هغوی څو تنه زلمیان ول، چې پر خپل پروردګار یې ایمان راوړی وو او موږ هغو ته په هدایت کې زیاتوالی ورپه برخه کړ.»
«يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ»
«چې دغه (کتاب) په وسیله الله تعالی هغو خلکو ته چې د هغه د رضا غوښتونکي دي، د سلامتیا لارې ښیي.»
همدارنګه، الله تعالی هغه څوک نه ګمراه کوي چې هدایت غوره کړي او یا د هغې لپاره هڅه وکړي! بلکه، دا هغه څوک ګمراه کوي چې (له هدایت وروسته) خطا، ګناه او نافرماني غوره کوي.
څرنګه چې فرمایي: «وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِين»
«خدای څوک په دې نه ګمراه کوي، مګر هغه څوک فاسقان وي.»
«كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ»
«په همدې ډول الله تعالی ټول هغه کسان په ګمراهۍ کې اچوي چې له حده تېرېدونکي او شکي وي.»
«سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الرُّشْدِ لاَ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَكَانُواْ عَنْهَا غَافِلِينَ»
«زه به له خپلو نښو څخه د هغو خلکو سترګي واړوم چې په ناحقه په ځمکه کې تکبر کوي. هغوی که هره نښه وګوري هیڅکله به ایمان پر را نه وړي، که سمه لاره یې په مخ ورشي نو هغه به غوره نکړي او که کږه لاره یې تر سترګو شي، نو پر هغې به وخوځیږي. ځکه هغوی زموږ نښې درواغ ګڼلې او له هغو څخه یې بې پروايي وکړه، »
آیا موږ هغه ملحد چې خپل په عیش او نوش او حیوانیت کې ډوب وې، او د روژې، لمانځه او عبادت څخه ډډه کوي کولای شو چې د هغه پوه سره برابر کړو چې د حق په لټه کې وي، په رښتیا هم چې دا ظلم دی.
نو دلته هدايت او ګمراه کول د نورو سره ظلم نه دی. بلکې هدایت د هغه د غوره کولو او په پسې کولو اجر او ثواب دی او ګمراه کول د هغه چا عذاب دی چې ګمراهي غوره کوي او حق او هدایت د دنیا لپاره پریږدي.
او هغه آیت چې فرمایي: «وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ»
يعنې ” اوس چې د الله تعالی له رضا څخه پرته بل څه نه شي غوښتلای” يو مهم ټکی لري او هغه دا چې د ګمراهۍ او لارښوونو په غوره کولو کې رضايت او آزاده اراده د خدای له بښنې او ډالۍ پرته بل څه نه دي. او الله سبحانه وتعالی خپل بنده ته دا وصیت بخښلی دی باید د هدایت او ګمراهۍ تر مینځ آزاد انتخاب ولري. او یو سړی باید دا فکر ونه کړي چې دا وړاندیز او اراده یې پخپله جوړه کړې ده. او که څه هم دا اراده یو وړیا اراده ده، په ورته وخت کې خدای موږ ته راکړی دی. او هرکله چې بنده د خپلې آزادې ارادې سره یو پلان جوړ کړي نو د خدای په اراده سره رامینځته کیږي.
او د بندګانو ټول عملونه که څه هم د هدایت او حق، باطل او ناحق په انتخاب کې آزاد دي، د خدای د ارادې لاندې دي.
-
جنت او دوږخ ته هدایت
