د ډاروین نظریه (پنځمه برخه)

لیکوال: محمد عاصم اسماعیل‌زهي

د ډاروین نظریه (پنځمه برخه)

روحاني او الهي اړخ (د روح نفخه)

د ډولونو بدلون او تحول، له حیواناتو څخه د انسانانو راڅرګندېدل، چې د داروین او د هغه د پیروانو د تکامل نظریه پرې ولاړه ده، یوه تیوري ده. له همدې امله، مناسبه نه ده چې د قرآن کریم آیاتونه او هغه ثابت حقیقتونه چې قرآن یې بیانوي، د فرضیو، نظریاتو او علمي تیوریو پر اساس وتلل شي. کېدای شي یوه نظریه نن ومنل شي او سبا رد یا باطله شي، یا بله نظریه یې ځای ونیسي.

علمي نظریات او فرضیې د حقیقت په اړه احتمالي دي؛ کله ناکله غلطېږي او ځینې وختونه نه غلطېږي. خو د مسلمانانو لپاره د حق او باطل اصلي معیار او ملاک قرآن کریم دی. البته، دا په دې معنا نه ده چې موږ باید د هغو علمي څېړنو په اړه، چې د نړۍ او انسان‌پوهنې په اړه ترسره کېږي، سترګې پټې کړو.

موږ د قرآن کریم د واضح او پرېکنده نصوصو د ناڅرګندو نظریاتو او فرضیو سره د تطبیق اړتیا نه وینو. قرآن له علمي تیوریو سره تړاو نه لري؛ بلکې دا علم دی چې د ځان د ثابتولو لپاره د قرآن کریم مرستې ته اړتیا لري. علمي قطعي قوانین د فرضیو او تیوریو څخه جلا دي. هڅه کول چې د قرآني نصوصو او علمي تیوریو تر منځ تطابق رامنځته کړو، یوازې هغه وخت معنا لري چې هغه تیورۍ د علمي حقایقو په حیث ثابته شوې وي.

د قرآن او علم ترمنځ اړیکه

قرآن کریم د انساني لارښوونې او د معنوي پرمختګ کتاب دی. دا د کیمیا، فزیک او ریاضیاتو کتاب نه دی. که قرآن کریم په ځینو ځایونو کې د طبیعي علومو اړوند اشاره کړې وي، نو دا د انسان د اړتیاوو لپاره او د ویښولو په موخه ده، نه د دې علومو د بشپړ بیان لپاره.

د قرآن د موخې وضاحت

قرآن کریم د ژوند د سمون او د انسانیت د پرمختګ لپاره راغلی دی. اصلي موخه د الهي احکامو د تطبیق او د خدای تعالی د عبادت په وسیله د انسان لوړتیا ده:
وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ
(او ما پیریان او انسانان نه دي پیدا کړي، مګر د دې لپاره چې زما عبادت وکړي.)

قرآن د علمي نظریاتو په اړه

پکار نه ده چې قرآن د هرې علمي نظریې د ثبوت یا نفی په بڼه وکتل شي؛ ځکه هغه د هدایت کتاب دی او د هدایت له موخې سره سم، د اړتیا په کچه له علمي اشاراتو ګټه اخلي.

قرآن کریم د انسان د پیدایښت په اړه لنډ او اجمالي بحث کوي، ځکه چې اصلي موخه یې تربیتي مسائل دي. البته، واضح ده چې قرآن د طبیعي علومو کتاب نه دی، بلکې د انسان جوړونې کتاب دی. له همدې امله باید تمه ونه شي چې د طبیعي علومو لکه د تکامل، جنین‌پوهنې، یا نبات‌پوهنې جزییات به په قرآن کې مفصلاً بیان شوي وي. خو دا هیڅ مانع نه ګرځي چې د تربیتي بحثونو په ترڅ کې دې موضوعاتو ته لنډې اشارې وشي.

قرآن موږ ته وايي چې انسان په مستقيمه توګه له خاورې څخه پیدا شوی دی، او هغه مواد چې انسان ترې جوړ شوی، د ځمکې د خاورې او اوبو ټول ځانګړتیاوې او صفات رانغاړي. یعنې د خټو یوه لنډیز بڼه ده. سربېره پر دې، قرآن انسان ته د یو بل اړخ په اړه هم اشاره کوي، چې هغه روح دی. روح هغه ځواک دی چې انسان ته ځانګړی دی او د هغه انسانیت د روح په موجودیت پورې تړلی دی.

د “ثم” تفسیر او مفهوم

د انسان د پیدایښت په اړه د قرآن په ځینو آیتونو کې د “ثم” کلمه کارول شوې ده. د دې کلمې تفسیر ته اړتیا شته چې د هغې مفهوم په دقیق ډول وپېژنو. “ثم” نه یوازې د وخت د اوږدوالي لپاره کارېږي، بلکې کله ناکله د رتبې لوړولو لپاره هم راځي. مثلاً، که ووایو: “احمد راغی، بیا محمد راغی”، دا د وخت د واټن په ځای د مقام د ترتیب مانا لري.

په همدې توګه، د حضرت آدم علیه السلام د پیدایښت او د اوسنۍ انساني بڼې تر منځ هېڅ ډول د وخت اوږد واټن نه و. د “ثم” په ذکر سره چې د ترتیب او واټن مانا لري، هېڅکله د ملیونونو کلونو تېرېدو او د زرګونو ډولونو د بدلون د نظريې ملاتړ نه کېږي.

قرآن کریم د انسان د پیدایښت په اړه د جنیني مرحلو وضاحت هم کوي:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّنَ ٱلْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَٰكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُّخَلَّقَةٍ لِّنُبَيِّنَ لَكُمْ»
(اې خلکو، که د قیامت په اړه شک لرئ، نو وګورئ موږ تاسو له خاورې پیدا کړي یاست، بیا له نطفې، بیا له وینې ټوټې، بیا له غوښې ټوټې…)

دا آیتونه ښکاره کوي چې د “ثم” کارونه یوازې د وخت اوږدوالي لپاره نه ده؛ بلکې د ترتیب او مرحلو د وضاحت لپاره هم کارېږي.

«وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ»؛ «تاسو مو پیدا کړي، او بیا مو شکل درکړ. بیا مو فرښتو ته وویل: آدم ته سجده وکړئ، نو ټولې فرښتې سجده وکړه، پرته له ابلیس څخه چې هغه د جنونو له ډلې و، او سجده یې ونه کړه.»

“خلق” د پیدا کولو او رامنځته کولو په معنی ده، او “تصویر” د انځور کولو او شکل ورکولو په معنی ده. “خلق” او “تصویر” د خلقت دوه مرحلې دي، نه دوه بیلګې؛ نو له همدې امله، د “ثم” کلمه کله ناکله د زماني واټن لپاره نه کارېږي. خلقت له خامو موادو سره تړاو لري او د هغې مانا د پیدا کېدو له اړخه ده، خو “تصویر” د انسان ته د شکلونو ورکولو او انځور کولو په معنی ده. یعنې د خلقت له مرحلې نه لوړ مقام لري. د دې مرحلې یوه بڼه دا ده چې خدای تعالی فرمایي: «الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى»؛ «(زموږ رب) هغه ذات دی چې هر څه یې پیدا کړل او بیا یې لارښوونه وکړه.» هر څیز ته د هغه د پیدایښت په وخت کې خپلې ځانګړتیاوې او دندې ورکړل شوې دي، او د هغې ځانګړتیاوې د څرګندولو لپاره ورته لارښوونه شوې ده. د وجود د پیدایښت او د ځانګړتیاوو او د دندو ترمنځ زماني واټن ته اړتیا نشته.

که د “هدایت” معنی داسې واخلو چې دا د خپل رب د پوهې په لور لارښوونه ده، نو اختلاف نه رامنځته کېږي؛ ځکه هغه شی د خپل رب د پوهې په لور د خلقت په وخت کې لارښوونه شوی. آدم علیه السلام هم په دې توګه شکل او انځور ورکړل شوی او انساني ځانګړنې یې ترلاسه کړې. د “ثم” کلمه د پرمختګ او درجې د لوړولو لپاره کارول کېږي، نه د زماني واټن لپاره. موږ دا معنی غوره کوو.

بې شکه قرآن کریم د انسانانو د لارښوونې کتاب دی چې د خلکو د پوهې لپاره راغلی دی. خدای تعالی په دې سپېڅلي کتاب کې د خلکو عقل ته پام کړی دی. نو که زموږ اخیستنه، تفسیر او پوهه په دې توګه وي چې قرآن کریم د انسان د پیدایښت په اړه درجې او مرحلې بیانوي (لکه تراب، خټه، طین او داسې نور)، ستونزه نه رامنځته کېږي؛ ځکه قرآن کریم د خلکو لپاره راغلی دی او د هغوی فهم او پوهه په نظر کې نیولې ده.

خو د دې مرحلو ترسره کول څنګه شوي او په چټکۍ یا ورو ورو ترسره شوي، قرآن کریم پرې بحث نه لري. همدارنګه، موږ نه پوهېږو چې په انسان کې د خدای روح څنګه دنده تر سره شوې، او قرآن د دې بیان ته اړتیا نه لري. موږ ته دا لازم نه دي چې د هغو شیانو توضیحات وغواړو چې قرآن ته اړتیا نه لري. موږ باید پر هغه څه بسنه وکړو چې نصوص موږ ته وایي، او هر هغه څه چې په دې نصوصو باندې زیات شي، یو ډول تکلف ګڼل کېږي.

بلنه او فکر کول

دا د قرآن بلنه ده او د انسان لپاره الهي دعوت دی چې باید وګوري او فکر وکړي چې له څه شي څخه پیدا شوی دی. مګر حقیقت دا دی چې هغه به په دې بلنه کې بریالی نه شي تر څو چې هغه د قرآن (الهي او رباني نسخو) په لور حرکت ونه کړي. موږ قرآن ته ځو او له هغه څخه زده کړه کوو، ترڅو په دې بلنه کې بریالي شو: «بَدَأَ خَلْقَ الإِنسَانِ مِنْ طِينٍ».

ادامه لري…