لیکوال: شکران احمدي
د بدعت او سنت د تشخیص معیارونه او څرنګوالۍ (لومړۍ برخه)
لنډیز
بايد پوه شو چې سنت او بدعت دوې متضادې مقولې دي چې د يوه شتون د بلې نه شتون ته اړتيا لري. کله چې د یو شي د سنت کېدلو حکم وشي، د هغه بدعتوالی منتفي کیږي. همدا ډول بدعت د سنت تخریب کوونکی دی او هیڅ بدعت سنت نه شی کېدای. د دې مطلب د ښه پوهېدو لپاره، اړینه ده چې دواړې موضوعګانې په دقت سره وڅیړل شي. که څه هم د بدعت لوستلو او څېړلو ته ډېر اړتیا شته، ځکه چې د سنت مفاهیم او معاني بیان شوي دي.
هیڅ اسلامي فرقه د بدعت په حرمت کې شک نه لري او ځینو یې حتی د هغه حرمت یو دیني اصل ګڼلی. خو له دې امله چې د بدعت ماهيت او د هغه اصول او ضوابط په سمه توګه نه دي روښانه شوي، نو د تاريخ په اوږدو کې کله کله د هغه سره د مبارزې لپاره افراط او یا تفریط شوی دی، او ډېر بې ګناه مسلمانان تکفیر، تفسیق او یا وژل شوي دي. په همدې ډول دغه مسئله د اسلام د دښمنانو د نفوذ او دسيسې په توګه ګرځېدلې ده.
بنسټیزې کلمې: سنت، بدعت، قرآن، حدیث، افراط، تفریط
سریزه
د توحید یو له مراتبو څخه په تقنین او تشریع کې توحید دی. يعنې قانون جوړونه خدای ته مختص ده او هيڅوک حق نه لري چې د هغه له اجازې پرته د فرد او ټولنې لپاره قانون جوړ کړي. او همدارنګه، هیچا ته اجازه نشته چې د خدای لخوا تصویب شوي قوانینو کې لاسوهنه وکړي. په الهي قانون کې لاسوهنه بدعت دی او د اسلام هيڅ مذهب هم د بدعت په سخت حرام ګرځولو کې شک نه دی کړی. په اصل کې «بدعت» د خدای په تشریعي ربوبیت کې شرک دی او یوه لویه ګناه ده چې د الهي دین د کیان او اصالت لپاره یو لوی ګواښ دی.
سنت هغه نېکمرغې او رڼا ده چې د انسان نجات او هدایت ورسره تړلی دی. د سنت د هغه د خادمانو او پالونکو تر څارنې او پاملرنې لاندې ټینګ او ثابت پاتې کیږي؛ که څه هم د دوی اعمال لږ وي: «تبیض وجوه وتسود وجوه؛ “په یاد ولرئ هغه ورځ چې ځینې مخونه سپین او ځینې به تور وي.” ابن عباس رضي الله عنهما وایي: «د اهل سنتو او اتحاد مخونه سپين کېږي او د بدعت او تفرقې د خلکو مخونه تور کېږي.»
د سنت خاوند د پاک وجدان خاوند وي، چې په ظاهر او باطن کې د الله او د هغه د رسول د حکم اطاعت کوي؛ مګر د بدعتي سړي زړه تور دی، او په ټولیزه توګه، تیاره په بدعتیانو باندې مسلط ده. که خدای وغواړي نو یو کس به دې تیارو څخه خلاص کړي او د سنت رڼا ته به یې هدایت کړي.
علما د بدعت د حدودو په ټاکلو کې په دوو برخو ویشل شوي دي:
یوې ډلې د هر څه په بدعت شمېرلو کې مبالغه کړې ده او هر نوی شی یې چې کافي دلیل ورته نه دی موندلی بدعت ګڼلی دی. دې ډلې د بدعت دروازه ډېره خلاصه کړې ده او ښايي ځينې شرعي او سنت مسايل يې هم د بدعتونو په لړ کې حساب کړي وي.
دویمه ډله د بدعت په طبقه بندي کې خورا سختي کړې ده او د هغه دروازه یې دومره تنګه کړې ده چې یوازې مشهور بدعتونه یې د هغه تر چتر لاندې شامل کړي دي، او شاید ډیری بدعتونه یې د شریعت او سنت تر چتر لاندې حساب کړي وي.
یوې ډلې افراط وکړ، او هغه څه چې بدعت نه دی هغه یې په بدعت کې شامل کړ او یوې ډلې ډېر تساهل او تفریط وکړ، او هغه څه چې بدعت دی هغه یې هم په شریعت او سنت کې شامل کړل. نو څرګنده ده چې دواړې ډلې د بدعت د مفهوم او معنا په ټاکلو کې خطا وتلي دي، او دغه مفکوره د دې لامل ګرځېدلی دی چې د بدعت مفهوم په سمه توګه درک نه شي. ځکه سنت او بدعت دوه متضادې معناوې دي. ښکاره ده چې هره ډله یوې خوا ته متوجه ده او د اعتدال له لارې څخه منحرفه شوې ده.
د همدې لپاره په دې لیکنه کې زموږ موخه دا ده چې د سنت او بدعت مفهوم د قرآن او حدیث په رڼا کې بیان او د هغه ډولونه درته وړاندي کړو؛ چې سنت او بدعت وپېژنو او د سنت څخه تبعیت وکړو او د بدعت څخه ډده وکړو. ان شاء الله