لیکوال: زید
د الله توره «خالد بن ولید رض» ژوند ته لنډه کتنه (شپږ دیرشمه برخه)
د کفر د لښکر ماتې او د اسلام د لښکر بریا
د دمشق امام ابن کثیر رحمه الله لیکي: د هرمز له وژل کېدو وروسته د اسلام لښکر د کفارو پر لښکر برید وکړ او ټول یې له منځه یووړل. حتی د هرمز ښي او چپ اړخ ته د قباز او انوشجان په نوم قومندانان هم ژوندي پاتې نه شول بلکه په جګړه كې يې خپل مغرور روحونه له لاسه وركړل او د هرمز او ايرانيانو له دروغجنو وعدو بې برخې شول.
په دې فتحه ټول مجاهدین خوشاله شول او شپه یې د دښمن له بدبویه جسدونو سره تېره کړه، په دې وخت کې حضرت خالد رضي الله عنه له فرصته ګټه پورته کړه، غفلت یې ونه کړ او آرام یې ونه کړ؛ د جنګ د غنیمتونو د ساتلو لپاره یې د مسلمانانو زعامت په لاس کې ونیوه او څه د پاسه زر اوښان یې د غنیمت په توګه واخیستل لکه څنګه چې مخکې یادونه وشوه، د هرمز یوه ډیره قیمتي او ښکلې خولۍ وه چې په مختلفو ګاڼو کښل شوې وه او ارزښت يې زر درهم وو او يو ډېر لوى هاتى هم په کې شامل و.
هغه ټول خلک ونیول او یوې سیمې ته یې بوتلل چې هلته یو لوی پل و [اوس دا پل د بصرې په ښار پورې اړه لري] تر څو آرام شي او د خدای په لاره کې جهاد ته دوام ورکړي او د اسلام دایره پراخه کړي.
هغه ټول غنیمتونه واخستل حضرت ابوبکر صدیق رضي الله عنه ته یې یو لیک ولیکه او په دښمن باندې یې د فتحې زیری ورکړ، او هغه ټول غنیمتونه خمس او یو هاتی یې له حضرت زر ابن کلیب رضی الله عنه سره د مدینې منورې ښار ته د لومړي خليفه حضرت صدیق اکبر رضی الله عنه حضور ته ولېږل.
کله چې زر ابن کلیب له یو هاتۍ او ټولو غنیمتونو سره مدینې ښار ته ننوت، د هغه هیواد ښځې د فیلانو په لیدو ډېرې حیرانې شوې او په ژبه یې دا ټکي وویل: “آیا الله تعالی دا فیل پیدا کړی دی یا دا هغه څه دی چې هغه پخپله جوړ کړی دی؟
د هرمز قیمتي تاج دحضرت خالد رضی الله عنه په برخه کیږي
حضرت صديق رضي الله عنه په دې فتحه او بریا ډېر خوشاله شو او بيا يې د ابن كلب طلا د هغه تاج سره يو ځاى خالد رضي الله عنه ته ولېږه او هغه ته يې د ډالۍ په توګه وركړ.
په رښتيا چې حضرت خالد رضي الله عنه له دې تاج څخه زيات حقدار دى او دا يوازې د دنيا په چارو كې دى؛ خو د رب العالمین په نزد د هغه مقام تر دې لوړ دی.
حضرت امام جعفر ابو عبدالحمید رحمه الله فرمایي؛” أن خالد بن الوليد فقد قلنسوة له يوم اليرموك، فقال: اطلبوها. فلم يجدوها حضرت خالد رضي الله عنه هغه قیمتي خولۍ او تاج د یرموک په جګړه کې له لاسه ورکړ، خلکو ته یې امر وکړ چې پیدا یې کړي، خلکو لټون وکړ. خو له بده مرغه دوی ونه موندل شول .
د کلا فتحه او د کاظميه شاوخوا محاصره او داسې نور
امام ابن کثير وايي: خالد ښي او چپ اړخ ته مجاهدین وليږل چې کلاګانې محاصره کړي، نو هغوى يې په زور او صلح سره فتح کړل او ټول مال يې ترې واخست او خالد په بزګرانو حمله ونه کړه. هغوی وژنئ – او نه د دوی ماشومان، مګر د فارس د خلکو جنګیالي”؛ د دښمن له ماتې وروسته حضرت خالد (رضي الله عنه) خپل قوماندانان ښي او چپ اړخ ته ولېږل چې هلته د دښمن ټولې کلاګانې محاصره کړي، هغه ټولې کلاګانې يې فتحې کړې، ځينې يې په زور او جنګ سره فتحه کړې. او ځينې يې د جوړجاړي او تړون له مخې يو پهبل پسې فتحه کړې او له هغه ځايه يې ډېره شتمني ترلاسه کړه.
د کلا د محاصرې او فتحې په وخت کې حضرت خالد رضي الله عنه له مجاهدينو سره يو ځای په کوم بزګر چې په جګړه کې يې برخه نه لرله او نه يې د هغوی پهاولادونو کوم برید تر سره نکړ بلکې د هغو جهاد د فارس له جنګیالیو سره وو چې د جګړې په نیت راوتلي وو.
د کاظميه او شاوخوا سيمو خلکو اسلام قبول کړ
امام بلاذري رحمه الله لیکي: د دښمن له ماتې او د عراق د اجماع د ځینو برخو له فتحې وروسته د دې خاورې خلکو اسلام قبول کړ او بیا حضرت خالد رضي الله عنه له هغه ځایه لاړ.
له دې جګړې سره د “ذات السلال” نوم تړاو
امام ابن کثير رحمه الله لیکي: دې جګړې ته د «ذات السلال» نوم ورکړل شو ځکه چې د پارس پوځونه ډېر په زنځیرونو پورې تړلي وو، تر څو له تېښتې څخه یې مخنیوی شوی وي.