شیطان پرستۍ (لومړۍ برخه)

لیکوال: عبدالحی لیان

شیطان لمانځنه (لومړۍ برخه)

مقدمه

بې له شکه چې اسلامي ټولنه د نورو ټولنو په پرتله د لوی او ډول ډول کلتوري زیانونو سره مخ ده. داسي ننګونې شته چې د هغې بنسټ ایښودونکي او کارکوونکي یې د پاک مذهبي کلتور د بدلولو لپاره کاروي، چې د هر ډول ړندو او تورو هجمو او بریدونو څخه کار اخلي. یو له دغو ګواښونو څخه، چې تر ټولو فاسد هم دی، د “شیطان لمانځنه” یا “شیطانیزم” جریان دی. دا فاسد جریان یو له نړیوالو جریانونو څخه دی چې د اسلامي هیوادونو تر ننوتلو د مخه یې اروپایی او امریکایی هیوادونه ځپلي او بیا ختیځو سیمو ته رسیدلي. شیطانيزم چې د خپل ماهیت او فعالیت له امله پټ اړخونه لري، د ټولنې او حتی د کورنیو په کچه د جدي اندیښنو لامل شوی دی. برسېره پر دې، د معلوماتو نشتوالی او د ځوانانو ترمنځ د بې هویتۍ بحران دا ننګونه نوره هم لویه کړې ده.

د دې مسئلې د اهمیت په پام کې نیولو سره، اوسنۍ څیړنه هڅه کوي چې د شیطانیزم ماهیت، د هغې اصلیت، فعالیت، سمبولونه، د تمایل لاملونه او د هغې سره د مقابلې حلونه تشریح کوي چې د دغه خوځښت د پټو حقایقو د برسېره کولو لپاره یو هیله ښکاره کړي. هیله ده چې د کورنیو، رسنیو او ټولنې مدیران او پلان جوړونکي د دې ګواښ د درک کولو وروسته، د دې ننګونې د لیرې کولو لپاره د مناسبو پروګرامونو په جوړولو کې پوره هڅه وکړي.

مفهوم پوهنه

مخکې له دې چې هر بحث او څېړنې ته ورشئ، باید عملي مفاهیم او د هغې کلیدي کلمې تشریح شي. ځکه چې د هرې موضوع سمه پوهه او درک د هغې د کلیدي مفاهیمو له سم پوهیدو سره نه جلا کیدونکی اړیکه لري. د دې پروسې پر بنسټ، اوسنۍ څیړنه د بحث اصلي محور ته د رسیدو د مخه د هغې کلیدي کلمې او مفکورې څیړي.

۱.۱. شیطان

په اکثرو تمدنونو او ملتونو کې شیطان ته د بدو کارونو د تر سره کولو یو مغرور او لمسونکی مخلوق ویل شوی، هغه مخلوق چې له حقه څخه کرکه او مخنیوی کوي او تل هڅه کوي چې خلک د خیانت، چل او فریب له لارې هغوی سره واچوي. دا ټولې مفکورې اکثرا د دې کلمې په اړه ویل شوي دي. نو پکار ده چې د “شیطان” کلمه د لغت او د هغې د محاورې استعمال له نظره وڅېړل شي.

1.1.1. شیطان د لغاتو په تله کې

د شیطان د کلمې د اصل په اړه د علماوو تر منځ اتفاق نشته. ځینې ​​یې اصل د عربي ژبه ګڼي، پداسې حال کې چې نور یې د دخیلو(د نورو ژبو څخه راغلو) کلمو څخه یو ګڼي. (اصغري، انيسه، “د شيطان د کلمې نوي مفهوم”، قرآني څېړنيز ژورنال، 64، 2010، 205 مخ) همدارنګه د دې کلمې د اصلي ريښې په اړه هم اختلاف شته. (اصغری، ۱۳۸۹، ۲۰۶) خو اکثرو لغت پوهانو د شیطان د کلمې ریښه «شطن» ګڼلی دی. (فراهیدي، خلیل بن احمد، العین، قم: هجرت خپرندویه ټولنه، ۱۴۰۹هـ ق، ۶ ټوک، ۲۳۶ مخ؛ ابن سید، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت: دارالکتاب العالمیه ۱۴۲۱هـ ق، ۸ ټوک، ۱۷۰ مخ؛ تریحی، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، ۱۳۷۵هـ ق، ۶ ټوک، ۲۷۱ مخ؛ زبیدی، تاج العروس، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۴هـ ق. ١٨ ټوک، ٣٢١ مخ) او د “شيطان” د کلمې مانا: اوږده، کش سوې او ټېنګه رسۍ، لیروالی او کرکه بیان شوې ده. له همدې امله دوی د شیطان په معنی کې لیکلي: لرې او بد. (خلیل بن احمد، ۱۴۰۹هـ ق، ۶ ټوک، ۲۳۶ مخ؛ توریحی، ۱۳۷۵ هـ ق، ج۶، ۲۷۱ مخ؛ ازهری، تہذیب الغایح، بیروت: داریه التراث العربی، ۱۴۲۱ هـ ق، جلد 11، 214 مخ)

2.1.1. د شیطان اصطلاحي کارونه

دا کلمه یو عام استعمال لري چې د هر هغه ناوړه او زیان رسونکي مخلوق لپاره د صفت په توګه کارول کیږي چې د سمې لارې څخه وي او غواړي نورو ته زیان ورسوي. هغه مخلوق چې د تفرقې او نفاق او فساد د رامنځته کولو هڅه کوي. کله کله شیطان، ابلیس ته ویل کیږي. چې د “الف” او “لام” سره، د ځانګړي شیطان (ابلیس) معنی لري. د شیطان د کلمې برعکس، ابلیس، یو ځانګړی نوم نه دی؛ (مومن، مهدي، زينب ترابي، د شيطان او ابليس فرق يا مشابهت، قرآني مطالعات، ۱۲ ګڼه، ۲۰۱۳، ۱۲۷) ځکه د شيطان اصلي معنا د حق او صداقت له لارې انحراف دی. دا مفهوم د جن، انسان، څاروي او نورو په قضیه کې احساس کیږي. په هر صورت، د جني شیطان چې د دې کلمې عام مفهوم دی او د خلکو د ګمراه کولو لپاره یې قسم خوړلی دی، د حق څخه د انحراف او د خدای د اطاعت د لارې پریښودلو یوه غوره بیلګه ده. (دانش، محمد قادر، “په ټولنه کې د شیطان د نفوذ لارې” فرهنگ کوثر، ۷۸ ګڼه، ۱۳۸۸ ل ل، ۵۸-۷۱ مخ) باید یادونه وشي چې په قرآن کریم کې د شیطان کلمه ۸۸ ځله راغلې ده. ۶۴ ځله په واحد او معرفه ډول، ۶ ځله په واحد او نکره ډول  او ۱۸ ځله په جمع کارول شوې ده. (مصطفوی، سید حسن، التحقیق فی کلیمة القرآن الکریم، تهران: د کلتور او اسلامی لارښود وزارت، ۱۴۱۷هـ ق، ۶ ټوک، ۶۳-۶۱ مخونه) بې له شکه د دې کلمې پراخ بیان د قرآن کریم لخوا د دې کلمې اړوند موضوعاتو اهمیت ته اشاره کوي.

3.1. شیطان لمانځنه(شیطانیزم)

لومړۍ پوښتنه چې د “شیطانیزم” اصطلاح په اورېدلو سره د هر لوستونکي په ذهن کې څرګندیږي د دغې پدیدې په اړه ده. مطالعات ښیې چې شیطانیزم مختلف معنی او مفکورې لري چې باید له یو بل څخه توپیر ولري.

1.3.1. پراخ مفهوم

په دې معنی، شیطانیزم د هوا او هوس تعقیب او د شیطان د وسوسو لخوا غولول دي. موږ په قران کریم کې ولوستل: «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ ۖ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ» (یس/60)  ژباړه: «اې د آدم اولاده، آيا ما له تاسو څخه دا عهد نه و اخیستی چې د شيطان عبادت مه کوئ، چې هغه ستاسو ښکاره دښمن دی؟!» په ظاهره د شیطان عبادت په دې معنی دی چې د شیطان پیروي کول او ګناه ته لمن وهل، د تړون ماتول او دا حقیقت هیرول چې شیطان د انسانانو ښکاره دښمن دی. علامه فخرالدين رازي رحمه الله د دې آيت په تفسير کې د شيطان د تصور پراخ مفهوم ته اشاره کړې ده. (فخرالدین رازي، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، دریم ټوک، ۱۴۲۰ هـ ق، ۲۶ ټوک، ۲۹۸ مخ)

2.3.1. عمومي مفهوم

په دې مفکوره کې د شیطانیزم کارول چې زوړ شیطانیزم هم بلل کیږي، (اشااغي، سید حسین، د شیطان اولاد، قم: حجر خپرندویه مرکز، دریم ټوک، ۱۴۰۱، مخ ۶۱) د جادو او سحر په بڼه کارول شوی دی. د ځینو دیني منابعو د راپورونو له مخې، د بشري تاریخ په اوږدو کې، په ځانګړې توګه په پخوانیو وختونو کې، جادوګرانو د شیطاني قوتونو د فتح کولو لپاره د شیطان سره اړیکه لټوله. د دې ډول جادو نښې، په کوم کې چې دوی د شیطان سره خبرې اترې کولې، د پخوانیو امپراتوریو او پاچاهانو په محکمو کې موندل کیدای شي. (توفیقي، حسین، د سترو دینونو پېژندنه، تهران: سمیت، ۱۸ ګڼه، ۲۰۱۸، ۱۱-۱۲ مخ)

3.3.1. ځانګړی مفهوم

د شیطانيزم په دې مفهوم کې دوه ځانګړي ډلې شاملې دي چې شیطان خپل معبود یا نمونه ګڼي او هغه ته د نږدې کېدو لپاره ناوړه اعمال او چلند کوي.

الف) محلي(منطقوي) شیطانیزم

دغه فرقه چې د عراق او ایران په کرد مېشتو سیمو کې مېشته ده او د شرقي شیطانیزم او  د ایزیدي فرقې په نوم هم یادېږي. تاریخ یې د خراسان په خاوره کې تر اسلام د مخه ده چې د زردشتیزم او مانویت تر اغیزې لاندې وه. (روزبهاني، احمد، د شیطانانو یا یزیدیانو سپړنه، تهران: ابتکار دانش، لومړی چاپ، ۱۳۸۶، ۲۳ مخ) د دوی په اند، لومړنی مخلوق چې خدای پیدا کړی، شیطان یا «ملک طاووس»  وو. په دغه فرقه کې د ملک طاووس ذات د خدای ذات ته ورته ګڼل کیږي او د ملک طاووس څخه وروسته شپږې نورې ملائکي خلق شوي چې د خدای او انسان ترمنځ اړیکه ساتي. یزیدیان شیطان یا د دوی په اند د خدای تعالی مخالف او دښمن عبادت نه کوي، مګر دوی په دې باور دي چې شیطان یو پرشته ده، چې د خدای تعالی څخه سرغړونه وکړه او د پر هغه باندي غضب وکړ او بیا دوزخ ته واچول شو ۷۰۰  کاله هلته دومره وژړل چې د اوښکو اووه کوزې يې ډکې کړې، نو هغه وو چې د خدای فضل او بخښنه يې ترلاسه کړه. (اسحاقي، ۱۴۰۱، ۷۵ مخ) او څرنګه چې د دې لیکنې موخه عصري شیطانيزم دی، نو د ایزدي مذهب په اړه به نور بحث ونه شي.

ب) عصري شیطانیزم

هغه څه چې په دې څېړنه کې څېړل کیږي هغه غربي شیطانيزم دی چې په ننني عصر کې رامنځته شوی دی. نوی شیطانیزم، چې تمایل یې یوازې د ګناه او شهوت په لور دی؛ هغه جریان چې د انسان څخه بهر هر قانون او مکلفیت لغوه کوي حتی د شیطان نوم؛ هغه رسم چې په هغه کې د شیطان نوم د بغاوت، نافرمانۍ او خود غرضۍ له سمبول پرته بل ځای نه لري. (صادګي پاشاکي، علي، د شیطانیت جنون، تهران: مانیټرز خپرونه، لومړۍ ګڼه، ۲۰۱۶، ۶۵ مخ)

ادامه لري…