د امام ترمذي رحمه الله علمي ژوندلیک (څوارلسمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

د امام ترمذي رحمه الله علمي ژوندلیک (څوارلسمه برخه)

د حدیثو حجیت

د احادیثو حجیت د اسلامي تشریع د رکن په توګه د اسلامي امت په اجماع سره منل شوی دی. د قرآن کریم ترڅنګ، چې د سپېڅلي کتاب او د قانون جوړولو اصلي سرچینه ګڼل کېږي، نبوي احادیث د دین د دویمې معتبرې سرچینې په توګه ځانګړی ارزښت لري، په ځانګړې توګه په عملي او فقهي مسایلو کې.

خو د شلمې پېړۍ په پیل کې، د غربي افکارو له خپرېدو سره، ځینې مسلمانان، چې د دغو افکارو تر اغېز لاندې راغلل، د حدیثو په حجیت شکمن شول او د هغوی د تحریف او کمزوري کولو هڅې یې وکړې. دا جریانونه د “اهل تجدد” په نوم یادېږي، او غړي یې باور لري چې ډېری دیني احکام د نوي عصر او ځای له شرایطو سره سمون نه لري. د دې لپاره، دوی د دین د نوي تأویل او تفسیر اړتیا څرګنده کړه.

په هند کې سر سید احمد خان، په مصر کې طه حسین، او په ترکیه کې ضیاء ګوک آلپ هغه لومړني کسان وو چې دا فکرونه یې په اسلامي نړۍ کې خپاره کړل. دغو اشخاصو، چې د غربي معیارونو پر بنسټ په فکري او ټولنیزو اصلاحاتو باور درلود، هڅه کوله چې اسلام د غربي تمدن او افکارو سره برابر تفسیر کړي. د دې موخې د ترلاسه کولو لپاره یې په ځینو موضوعاتو لکه د سود معامله، د رسول الله صلی الله علیه وسلم د معجزو انکار، او د اسلامي حجاب رد، هغه حدیثونه چې د دوی نظرونو سره په ټکر کې وو، رد یا تأویل کړل.

د حدیث د منکرینو نظریات

د اسلام په تاریخ کې د حدیثو منکرینو درې مهمې نظریې وړاندې کړې دي، چې په لاندې ډول دي:

1. یوازې د قرآن کریم د رسول الله صلی الله علیه وسلم د رسالت په توګه منل:

   د دې نظریې پلویان باور لري چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم اصلي دنده یوازې د قرآن کریم رسولت و. دوی ادعا کوي چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم اطاعت یوازې په هغه صورت کې فرض دی چې په قرآن کې یادونه شوې وي. له همدې امله، د دوی په اند، د رسول الله صلی الله علیه وسلم اطاعت د هغه د رسالت وروسته د مسلمانانو لپاره اړین نه دی.

د حدیث د منکرینو د لومړۍ نظریې ځواب

د حدیثو منکرینو د دې نظریې له مخې، د رسول الله صلی الله علیه وسلم دنده یوازې د قرآن کریم رسولت ګڼل شوې، او له همدې امله د هغه اطاعت “مِن حیث الرسول” واجب نه دی. دا نظر د وحي په ځانګړي تفسیر ولاړ دی، چې وحي یوازې په قرآن پورې محدود ګڼي.

د دې ادعا د ردولو لپاره به لومړی ځینې قرآني دلایل او بیا عقلي دلایل وړاندې کړو، ترڅو وښیو چې نبوي احادیث هم د دین یوه نه بېلېدونکې برخه ده.

الف) قرآني دلایل:

د شورا سورت ۵۱ آیت:
«وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّٰهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا.»
په دې مبارک آيت کې د انسان او خدای ترمنځ د اړیکو درې ډوله څرګند شوي دي: وحي، د پردې تر شا اړیکه، او د رسول رالېږل. دلته “وحی” په مطلق ډول یاد شوی، چې دې ته اشاره کوي چې وحي یوازې په قرآن پورې محدوده نه ده. په حقیقت کې، رسول الله صلی الله علیه وسلم د غیر متلو وحی له لارې له خدای سره اړیکه درلوده. له دې څخه څرګندیږي چې غیر متلو وحی (هغه څه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د خدای څخه ترلاسه کړي) هم حجت او معتبر دي.

د بقرې سورت ۱۴۳ آیت:
«وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ.»
په دې آیت کې له بیت المقدس څخه کعبې ته د قبلې بدلولو امر په ځانګړې توګه رسول الله صلی الله علیه وسلم ته د غیر متلو وحی له لارې ورکړل شوی دی، ځکه چې په قرآن کریم کې د دې حکم ذکر نه دی شوی. دا د دې لپاره څرګندوي چې دا امر د الله تعالی له لوري د غیر متلو وحی په بڼه رسول الله صلی الله علیه وسلم ته رسول شوی دی. له دې څخه دا هم ښکاري چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم د اطاعت اړتیا په ټولو دیني احکامو کې (د قرآن او سنت په شمول) لازمي ده.

د تحریم سورت ۱۳ آیت:
«عَلِمَ اللَّٰهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنفُسَكُمْ.»
په دې آيت کې د رمضان په شپو کې د جماع کولو حرمت د حکم له بدلېدو څخه مخکې په ضمني ډول اشاره شوې ده. که څه هم قرآن په ښکاره توګه د جماع حرمت نه دی بیان کړی، دا حکم مسلمانانو ته د غیر متلو وحی او د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سنت له لارې رسول شوی دی.

د آل عمران سورت ۱۲۳ آیت:
«وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّٰهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ.»
په دې آيت کې د بدر په غزا کې د ملائکو د نزول په اړه اشاره شوې ده، خو په قرآن کریم کې د دې بشپړ تفصیل نشته. دا معلومات او خبر رسول الله صلی الله علیه وسلم ته د غیر متلو وحی له لارې رسول شوي دي. دا د رسول الله صلی الله علیه وسلم د کلام د حجیت لپاره یو مهم دلیل دی؛ ځکه چې دا معلومات یوازې د خدای له وحې پرته نشي ترلاسه کېدای.

د انفال سورت ۹ آیت:
«وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللَّٰهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ.»
په دې آیت کې هغه وعده ذکر شوې چې په قرآن کریم کې په صراحت سره نشته. له دې څخه څرګندیږي چې دا وعده هم رسول الله صلی الله علیه وسلم ته د غیر متلو وحی له لارې شوې وه. دا د دې څرګندونه کوي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د وحی ترلاسه کولو او بیا د هغې د لیږدولو کې مهم رول درلود.

د تحریم سورت په ۴ آیت کې

الله تعالی فرمایي:
«وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَىٰ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَ اللَّٰهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ»
دا آيت په ښکاره توګه د رسول الله صلی الله علیه وسلم لخوا د غیر متلو وحی له لارې د معلوماتو ترلاسه کولو ته اشاره کوي. په قرآن کریم کې د دې پېښې تفصیل ذکر شوی نه دی، چې له دې څخه څرګندیږي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ته د وحي له لارې خبر ورکړل شوی و.

د فتح سورت په ۱۲ آیت کې

الله تعالی فرمایي:
«سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَىٰ مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ»
په دې آیت کې الله تعالی د خیبر غزا نه مخکې د منافقینو د نه ګډون اعلان کړی دی. دا اعلان رسول الله صلی الله علیه وسلم ته د غیر متلو وحی له لارې رسول شوی و.

د آل عمران سورت په ۱۲۹ آیت کې

الله تعالی فرمایي:
«وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»
په دې آیت کې د “کتاب” او “حکمت” په تعلیم کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم دنده په ښکاره ډول بیان شوې ده. دا څرګنده ده چې دا تعلیم د رسول الله صلی الله علیه وسلم له وینا پرته ممکن نه دی. برسېره پر دې، دا آیت په ضمني ډول ښيي چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم خبرې د مسلمانانو لپاره د شرعي دلایلو برخه ده.

د نساء سورت په ۵۹ آیت کې

الله جل جلاله فرمایي:
«أَطِيعُوا اللَّٰهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ»
دا آیت په مستقیم ډول د رسول الله صلی الله علیه وسلم په اطاعت ټینګار کوي او د هغه د احادیثو او روایتونو پر حجیت دلالت کوي.

ب) د حدیث پر حجیت باندې عقلي دلایل:

۱. په قرآن کې د احکامو تفصیل

سره له دې چې قرآن کریم د دین ډېری اصول او بنسټونه بیان کړي دي، خو د ډېرو احکامو لارې او تفصیلات په قرآن کې نه دي ذکر شوي، بلکې په احادیثو کې یې یادونه شوې ده. د بېلګې په توګه، د لمانځه دقیقه طریقه او د رکعتونو شمېر په قرآن کې نه دي ذکر شوي. که حدیث حجت نه وي، نو څنګه کولای شو د «أَقِيمُوا الصَّلَاةَ» پر حکم عمل وکړو؟ که څوک دا دعوه وکړي چې د “صلوة” لغوي معنی یوازې “دعا” ده، نو بیا به د لمانځه طریقه او تفصیل له کومه ترلاسه شي؟ دا ټول د رسول الله صلی الله علیه وسلم د وینا او عمل له لارې توضیح شوي دي.

۲. د رسول الله صلی الله علیه وسلم اړتیا

د عربو مشرکانو غوښتل چې قرآن مستقیماً پر دوی نازل شي، خو دا غوښتنه د قرآن د مفهومونو د تشریح کولو او د احکامو د عملي کولو لپاره د یوه ښوونکي او لارښود اړتیا ته اشاره کوي. که یوازې قرآن کافي وای، نو د رسول الله صلی الله علیه وسلم د لیږلو اړتیا به نه وه.

۳. د امت اجماع

د اسلام په تاریخ کې، په ځانګړې توګه د لومړیو پېړیو په اوږدو کې، ټول اسلامي امت د حدیث او نبوي سنت پر حجیت اجماع کړې ده. که احادیث حجت نه وای، نو څنګه شونې وه چې د ۱۴ پېړیو په اوږدو کې مسلمانان د هغه پر حجیت او اعتبار اتفاق وکړي؟

ادامه لري…