د امام ترمذي رحمه الله طريقه د راویانو په جرح او تعديل کې
د احادیثو علماء د راویانو د حالت د څرګندولو لپاره له ځینو اصطلاحاتو څخه کار اخلي ترڅو معلوم کړي چې آیا د هغوی حدیث د منلو وړ دی که نه. دا اصطلاحات د “جرح او تعدیل” په نامه یادېږي، چې د معتبرو راویانو لپاره د ستاینې القاب او د نامعتبرو راویانو لپاره د تنقیصي اصطلاحاتو په توګه کارول کېږي.
امام ترمذي رحمه الله د سترو اهل حدیثو په حیث، د خپل جامع کتاب په تدوین کې په دې برخه کې ځانګړې طریقه کارولې ده.
الف: د تعدیل الفاظ
امام ترمذي رحمه الله د راویانو د توثیق لپاره له لاندې عباراتو څخه کار اخیستی دی: صدوق، مقارب الحديث، ثقة، حافظ عند اهل الحديث، هو عندي ثقة، لم یر بحدیثه بأساً، اثبت منه، مأمون في الحديث او نورې ورته عبارې.
د “باب ما جاء أن مفتاح الصلاة الطهور” په اړه وایي: «عبدالله بن محمد بن عقیل، هو صدوق وقد تکلم فیه بعض أهل العلم من قبل حفظه؛ وسمعت محمد بن إسماعیل یقول: کان أحمد بن حنبل وإسحاق بن إبراهیم والحمیدی یحتجون بحدیث عبدالله بن محمد بن عقیل. قال محمد وهو مقارب الحدیث.»
ژباړه: عبدالله بن محمد بن عقیل یو صدوق کس دی. که څه هم ځینو علماو د هغه د حافظې په اړه نیوکه کړې ده، خو امام ترمذي رحمه الله روایت کوي چې امام بخاري رحمه الله له خپلو استادانو لکه احمد بن حنبل، اسحاق بن ابراهیم او حمیدي رحمهم الله څخه اورېدلي چې دوی د عبدالله حدیث دلیل ګڼلی.
د “باب المضمضة والاستنشاق من کف واحد” په اړه وایي: «إنما ذکره خالد بن عبدالله وخالد ثقة، حافظ عند أهل الحدیث.»
ژباړه: دا خبره خالد بن عبدالله روایت کړې ده، چې د اهل حدیثو په نظر ثقه او حافظ دی.
د “باب ما جاء فی التعجیل بالظهر” کې د حکیم بن جبیر په اړه وایي: «قال یحیی: وروی له سفیان وزائدة ولم یر یحیی بحدیثه بأساً.»
ژباړه: یحیی وایي چې سفیان او زائده له حکیم بن جبیر څخه روایت کړی او یحیی د هغه حدیث د منلو وړ ګڼلی دی.
د “فی الرکعتین اذا جاء الرجل والامام یخطب” په اړه امام ترمذي رحمه الله وایي: «قال ابن عیینه: کان محمد بن عجلان ثقة مأموناً فی الحدیث.»
ژباړه: ابن عیینه وایي چې محمد د عجلان زوی په حدیث کې معتبر او د اعتماد وړ کس دی.
د “فی کراهیة البزاق فی المسجد” په باب کې راغلي دي: «وقال عبدالرحمن بن مهدی: اثبت اهل الکوفة منصور بن المعتمر.»
ژباړه: عبدالرحمن بن مهدي وایي چې د کوفې تر ټولو معتبر کس د معتمر زوی منصور دی.
ب: د جرح الفاظ
امام ترمذي رحمه الله د راویانو د جرح لپاره بېلابېل الفاظ ذکر کړي دي؛ لکه: «ضعیف عند اهل الحدیث، لیس اسناده بذاک القائم، کثیر الغلط، منکر الحدیث، لیس بالقوی عند اصحابنا، مجهول عند اهل الحدیث، ضعّفه من قبل حفظه فی الحدیث، قد تکلم فیه من قبل حفظه، هو غیر محفوظ، ضعیف ولیس بالحافظ، ترکه، وفی اسناده مقال، وذاهب الحدیث عند اصحابنا.»
د “النهی عن البول قائماً” په باب کې وایي: «عبدالکریم بن ابی المخارق وهو ضعیف عند اهل الحدیث. ضعّفه ایوب السختیانی.»
ژباړه: عبدالکریم د اهل حدیثو له نظره یو ضعیف شخص و، او ایوب السختیاني هم هغه ضعیف ګڼلی دی.
د “ما جاء أن الأذنین من الرأس” په اړه وایي: «قال ابوعیسی: هذا حدیث لیس اسناده بذاک القائم.»
