امام ترمذي رحمه الله د درېیمې هجري پېړۍ د اهل سنت یو له سترو عالمانو او فقیهانو څخه و، چې د «جامع الصحیح» یا «سنن الترمذي» راټولونکی دی. دا کتاب د حدیثو یو له معتبرو کتابونو څخه ګڼل کېږي. هغه د احادیثو په ترتیب او راټولولو کې له مختلفو اسلامي سرچینو څخه د پام وړ رول لوبولی او د صحیح او معتبر احادیثو یوه ارزښتناکه ټولګه یې تالیف کړې، چې فقه، اخلاقي او دیني مسایل پکې شامل دي.
امام ترمذي رحمه الله د احادیثو د نقد او د صحت په کتنه کې په خپل دقیق او ژور تحقیق سره د حدیثو او اسلامي فقهې په علومو کې خورا ښه اغېزه وکړه. د «سنن» کتاب ترڅنګ، هغه نور علمي آثار هم پرېښودل، چې د حدیثو د مطالعې اصول یې پکې بیان کړي دي. د امام ترمذي رحمه الله ژوند او آثار اوس هم په ټوله نړۍ کې د اسلامي علماوو لهخوا درناوی او احترام ترلاسه کوي.
سریزه
امام ترمذي رحمه الله د اسلام په تاریخ کې یو له سترو او معتبرو محدثینو څخه دی، چې د حدیث او د اهل سنت په فقه کې یې ستر رول لوبولی دی. هغه د هجرت په دریمه هجري پېړۍ کې د ترمذ په ښار کې، چې د ماوراءالنهر په سیمه کې پروت دی، وزېږېد او ډېر ژر د حدیث د علم له سترو سرچینو څخه وګرځېد. د هغه علمي ژوند او آثارو د نبوي احادیثو د راټولولو، تحلیل او تصحیح په طریقو باندې ژوره اغېزه درلوده. د همدې ځانګړتیاوو له امله هغه د اهل سنت له شپږو سترو حدیثي کتابونو (الصحاح الستة) څخه د یوه کتاب مؤلف وپېژندل شو.
امام ترمذي رحمه الله د «الجامع الصحیح» یا «سنن الترمذي» په لیکلو سره د اسلامي نړۍ یو مهم حدیثي کتاب وړاندې کړ، چې په بېلابېلو دیني او فقهي برخو کې د صحیح احادیثو یوه ارزښتناکه ټولګه ده. دا کتاب د احادیثو د صحت او سقم په ارزونه او د صحیح او ضعیف حدیثونو د جلا کولو له امله د حدیثو په نورو کتابونو کې ځانګړی ځای لري.
سربېره پر دې، امام ترمذي رحمه الله د احادیثو په تحلیل، نقد، او د فقهي او کلامي مسایلو په روښانه کولو کې ډېر لوړ ګامونه پورته کړل او خورا ارزښتناکې علمي لاسته راوړنې یې درلودې.
په دې لیکنه کې به د امام ترمذي رحمه الله ژوندلیک، علمي شخصیت، د حدیث لیکلو طریقې او د هغه د مهمو آثارو په اړه بحث وکړو. همدارنګه به د امام ترمذي رحمه الله د علمي او فرهنګي آثارو اغېزه د اسلام په تاریخ کې، په ځانګړې توګه د حدیث پوهنې په ډګر کې، وڅېړو. له همدې امله، په دې لیکنه کې هڅه کېږي چې د امام ترمذي رحمه الله د ژوند مختلف اړخونه معرفي او د هغه مقام د حدیثو او اسلامي فقهې په تاریخ کې روښانه شي.
نوم او نسب:
نوم یې محمد، کنیه یې ابو عیسی، او پلار یې عیسی بن سوره بن موسی ترمذي و. هغه د “حافظ” او “حجت” په لقبونو هم پېژندل شوی.
د امام ترمذي بشپړ نوم په تذکرو کې په دې ډول ذکر شوی دی: محمد بن عیسی بن سوره بن موسی بن الضحاک بن السکن السلمي الضریر البوغي ابو عیسی الترمذي.
د “سلمي” کلمه په بني سلیم پورې اړه لري، چې د قیس یوه قبیله ده، او د “بوغي” کلمه بوغ ته نسبت ده، چې د ترمذ یو کلی دی او د ترمذ په یو نیم کیلومټرۍ کې موقعیت لري.
امام ترمذي رحمه الله اهل حدیث او د سلف صالحینو د عقیدې له پیروانو څخه و. په سنن الترمذي کې د هغه نظر پر نبوي سنت، د صحابه کرامو او تابعینو د فهم باندې د هغه د التزام شاهد دی.
امام ترمذي رحمه الله د اسلام له سترو حدیثپوهانو او د حدیثو د علم له مخکښانو څخه و. د سنن الترمذي کتاب، چې هغه ته منسوب دی، د اهل سنت له معتبرو حدیثي کتابونو څخه ګڼل کېږي. هغه نه یوازې د حدیثو په علومو کې مهارت درلود، بلکې په نورو علومو لکه فقه او اصولو کې یې هم لوړه پوهه درلوده او د اسلامي علومو په پرمختګ کې یو له خورا اغېزمنو شخصیتونو څخه ګڼل کېږي.
علمي ځانګړتیاوې
امام ترمذي رحمه الله د احادیثو په تالیف او روایت کې ځانګړی مهارت او دقت درلود. د هغه آثار د نبوي سنت په خدمت کې د ده بېساري ژمنتیا او اخلاص څرګندوي. په دې برخه کې ډېرو پوهانو د هغه علمي شخصیت ستایلی دی او د احادیثو په تحلیل کې یې د هغه کره او عادلانه طریقه بیان کړې ده.
د سنت په ساتنه کې د محدثینو اغېزه
د اسلام په تاریخ کې د خدای له نعمتونو څخه یو د تکړه محدثینو روزنه ده، چې د نبوي احادیثو راټولول، تدوین او تشریح یې کړې ده. امام ترمذي رحمه الله یو له هغو سترو شخصیتونو څخه و، چې په خپلو آثارو سره یې د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سنتو په ساتلو او خپرولو کې مهم رول لوبولی دی.
امام ترمذي رحمه الله د حدیثو د علم یو ټینګ ستن او د اسلامي نړۍ له سترو علمي ویاړونو څخه شمېرل کېږي. د امام ترمذي رحمه الله ژوند، هڅې او آثار د ټولو طالب العلمانو لپاره الهام او بېلګه دي. د هغه ژوند او آثارو ته په کتو څرګندېږي چې څنګه کولای شو په ټینګ ایمان، پراخ علم او ښو اخلاقو سره اسلام او مسلمانانو ته دایمي خدمت وکړو.
