سیاست د عامه چارو اداره کول دي، او ډیپلوماسۍ، د سیاسي علومو د یوې څانګې په توګه، په نړیوالو یا دوه یا څو هیوادونو ترمنځ عامه چارې او اړیکي تر بحث او څېړنې لاندې نیسي. د ډیپلوماسۍ موخه د خبرو اترو د تګلارو او ارتباطي تخنیکونو او فنونو رامنځته کول او وده ورکول دي چې له نړیوالو لوبغاړو سره مرسته کوي ترڅو په لږ لګښت او له تاوتریخوالي پرته خپلې مشروع غوښتنې تعقیب کړي. د ډيپلوماسۍ ماهيت د فن او تخنيک پر بنسټ ولاړ دې او له نړيوال انارشيک چاپېريال سره د دې څانګې د نږدې تړاو له امله د افکارو، ايډيالونو او ارمانونو رول په کې مهم دى. اسلام د انسانانو د ټولنیز او ګډ ژوند لپاره بېلګې او د عامه چارو د اداره کولو قواعد او اصول په فقه، حکمت او عرفان کې د قرآن او احادیثو څخه ترلاسه شویو اصولو او اخلاقي احکامو په استناد سره وړاندې کړي دي.
ډيپلوماسي د فعاليتونو هغه برنامه ده چې د يو هېواد د تصميم نيوونکو له خوا د نورو هېوادونو او يا نړيوالو بنسټونو پر وړاندې د خپلو موخو د ترلاسه کولو په موخه پلي کېږي. ډیپلوماسي په حقیقت کې د دولتونو او نورو نړیوالو لوبغاړو ترمنځ د اړیکو مدیریت دی. یو بل تعریف، ډیپلوماسي د بهرنۍ پالیسۍ د جوړولو او پلي کولو په توګه پیژني.
سریزه
ډيپلوماسي د خبرو اترو او مذاکراتو له لارې د نړيوالو اړيکو اداره کول دي، او دا ناسمه ده چې دا په ديپلوماتيکو ماموريتونو يا بهرنۍ پاليسۍ پورې محدود وي. ډیپلوماسي د حکومتونو او نورو نړیوالو لوبغاړو ترمنځ د خبرو اترو او تنظیم کولو یوازینۍ میتود دی؛ له همدې امله، ډیپلوماسي د نړیوالو اړیکو، بهرنۍ پالیسۍ او ډیپلوماتیکو خدماتو د مدیریت په پرتله خورا جامع مفهوم لري. بریالۍ ډیپلوماسۍ ښودلې چې څنګه په مادي او معنوي لحاظ ضعیف حکومتونه د دې وسیلې په کارولو سره کولی شي د جدي خطرونو څخه ځان وژغوري او د یو ځواکمن حکومت په څیر د پیښو څخه خوندي پاتې شي. ډیپلوماسي د ګواښونو په کمولو کې هم مرسته کوي او په دې توګه د حکومت د ځواکمنې څېرې د ښودلو لپاره مناسب شرایط برابروي. د سیاست په نوې ژبه کې، ډیپلوماسي د اړیکو یوه ټولګه ده چې یو حکومت له بل سره نښلوي او هغه سیسټمونه او پالیسۍ شاملې دي چې دا اړیکې تنظیموي. په بل عبارت، ډیپلوماسي د یوه دولت بهرنۍ پالیسي او هغه انګیزې او موخې دي چې له هغې څخه سرچینه اخلي.
په دې مطلب کې غواړو چې«ډیپلوماسي» په اسلام کې د ډیپلوماسۍ له پیدایښت څخه او د هغه ځینې قواعد او مقررات، ځینې اړخونه او بدلونونه او ځینې تاریخي پیښې د سفارتونو او د ختیځ او لویدیځ او اسلام تر منځ د متقابلو اړیکو څخه بیان کړو.
د اسلام په لومړیو کې د حدیبیې له تړون وروسته رسول الله صلی الله علیه وسلم له فرصت څخه په ګټې اخیستنې د هغه وخت له واکمنانو او د قومونو له مشرانو او د عیسویانو له مذهبي مشرانو سره مذاکرې پیل کړې او هڅه یې وکړه چې اسلام د نړۍ خلکو ته وړاندې کړي. د اسلام د ګران پیغمبر صلی الله علیه وسلم لیکلې او مراسلاتي ډیپلوماسي د واکمنانو او پاچاهانو، د قومونو د مشرانو او د سیاسي او معنوي شخصیتونو د بلنې په موخه پیل شوه.
د ډیپلوماسۍ مفهوم
ډیپلوماسي یوه کلمه ده چې ریښه یې د یوناني کلمې “Diploma” څخه اخیستل شوې، د لیکل شوي غوښتنلیک معنی لري چې په وسیله یې اشخاصو ته ځانګړي امتیازات ورکول کېدل. په وروستیو وختونو کې، دا اصطلاح د حکومتونو سفیرانو او استازو ته د منشور یا رسمي اسنادو د راجع کولو لپاره و کارول شوه. د بهرنیو اړیکو د پراختیا او د اسنادو د ساتلو د اړتیا په زیاتوالي سره، دې کار ته د خلکو د ګمارلو اړتیا تر بل هر وخت زیاته احساس شوه. دغو کسانو ته «ديپلومات» وويل شول او د هغوی فعاليتونه «ديپلوماسي» وبلل شول. د “ډیپلوماسۍ” او “ډیپلومات” کلمو اوسنۍ معنی د اتلسمې پیړۍ پای ته ورګرځي. د ډیپلوماسۍ د مفهوم په اړه د نسبي موافقې سره سره، ډیری او مختلف تعریفونه وړاندې شوي، چې ځینې یې د ډیپلوماسۍ ماهیت ته اشاره کوي او ځیني یې د هغې ځانګړتیاوو ته اشاره کوي. ډیری دا تعریفونه یوازې په اصطلاحاتو کې توپیر لري نه په اصلي معنی کې.
د ډيپلوماسۍ له ټولو تعريفونو څخه څرګندېږي چې ډيپلوماسي سوله ييزه بڼه لري، خبرې اترې، مرکې او مذاکرات يې مهمې ځانګړتياوې دي، د سولې او سوله ييز ژوند رامنځته کول او ټينګښت د دې فعاليت اصلي هدفونه دي او دا ټول فعاليتونه د بهرني سیاست په نوم په یوه برخه کې ترسره کیږي. له همدې امله، د لفظي شخړو له پامه غورځولو او د ډیپلوماسۍ د بنسټیزو موخو او ځانګړتیاوو په پام کې نیولو سره، لاندې تعریف وړاندې کیدی شي: “ډیپلوماسۍ د دولتونو لخوا د خپلو موخو د ترلاسه کولو لپاره د سوله ایزو لارو چارو لکه ډیالوګ او مذاکرې څخه کار اخیستل دي.” د پایلې په توګه، “ډیپلومات” هغه کسانو ته ویل کیږي چې د دولت په استازیتوب دا فعالیتونه ترسره کوي.
په فقهي بحثونو کې د “حدیث” په مقابل کې د «سیرت» مفهوم کارول کیږي. “سيرت” د رسول الله صلى الله عليه وسلم سلوک او عمل ته اشاره کوي، په داسې حال کې چې “حديث” د هغه وينا ته اشاره کوي. د دواړو مجموعه د “سنت” په نوم یادیږي، چې د اسلامي فقهاوو د اجتهاد له منابعو څخه ده، که څه هم په ځینو مواردو کې د نظر اختلاف شته.
د سیرت کلمه د لارې، طریقې، تګ، وتلو او سفر معنی لري؛ نو په لغوي معنی کې یې حرکت او څو اړخیزه ګرځېدل نغښتي دي (السعی والجد و انشاط) .په هرصورت، په فقهي فصلونو کې، سیره د تعامل د مفهوم په توګه کارول کیږي، چې دواړه، بهرني (جګړه او سوله او تړونونه) او داخلي تعامل پکې شامل دی. په دې مفهوم کې سیرت د جهاد په پرتله پراخ مفهوم وړاندې کوي. نو دلته سیرت په سیاسي ډګر کې او له بهرنیو او غیر اسلامي ټولنو سره د خارجي تعامل په چوکاټ کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم چلند او سلوک ته اشاره کوي.
By محمد فاتح