سیکولاریزم (دیارلسمه برخه)
د نیوټن د جاذبې او انقلاب نظریه
په اوولسمه پېړۍ کې د نړۍ او شته موجوداتو په اړه نوي او نوښتګر نظرونه د فیلسوفانو په افکارو پوښل شوي وو او د هغه وخت د دیني او علمي ټولنو ځانګړې توجه او پاملرنه یې ترلاسه کړې وه. یو له سترو نویو تیوریو څخه د« اسحاق نیوټن» د« جاذبې نظریه» وه.
اسحاق نیوټن په 1642کال کې دې نړۍ ته سترګې وغړولې او دا هغه نیټه ده چې د «ګالیله» د مړینې سره سمون لري. د هغه عملیه او اکتشاف په حقیقت کې د ګالیله د عملیې بشپړونکی او دوام و؛ په دې ډول چې ګالیله په ۱۶۰۴ میلادي کال کې د «آونګ» نظریې په اکتشاف سره د یوې نظریې لپاره لاره پرانستله چې باور لري: “دا ممکنه ده چې د طبیعت ظاهري چارې د یو او بل سره د اړیکو په وسیله د بهرني ځواک د مداخلې له اړتیا پرته تفسیر کړو.”
په حقیقت کې د ګالیله اکتشاف د« طبیعت پالنې» مذهب او «میکانیکي» نظریې د لومړني بذر او تخم په توګه و، چې وروسته ډېر مشهور شو او غوغا یې جوړه کړه، کلیسا د دې نظر مخالفت وکړ او په حقیقت کې یې په وړاندې مبارزه وکړه او د هغه پیروان یې وغندل. کلیسا باور درلود چې شیان په خپل ذات کې د هیڅ عمل ځواک نلري ، مګر دا الهی پاملرنه ده چې دوی په خوځښت او حرکت راولي.
که څه هم د کلیسا دا نظریه ظاهراً معقوله وه او د دیني ټولنو له خوا منل شوې وه، خو کلیسا د افق او لیدلوري د پراخوالي دې حد ته نه وه رسیدلې چې الله تعالی ته د افعالو د نسبت کولو له مخې چې د هغوی حقیقي فاعل دې، او اسبابو ته د هغو د نسبت ورکولو له اړخه چې د هغوی د ترسره کولو مستقیم اسباب دي، ترمنځ توپیر او تفکیک وکړي. بلکي په هر نوي را منځته شوي شي باندي د کليسا قهر او غوسه د توازن او نرمي سره د چلند مخه نيولې وه.
همدا رنګه د نويو افکارو خاوندان هم د غفلت او بې پروايي تر شا پټ شول او په پايله کې يې د الهي پاملرنې او توجه له اثر څخه په بشپړه توګه انکار وکړ او ټول مسايل يې په خپلو اسبابو پورې تړلي وو او په دې يې عقيده لرله چې هر هغه څه چې د یو شي مستقیم لامل وګڼل شي، اړتیا نشته چې د خدای مداخله او اغیزه فرض کړو.
کله چې نيوټن د جاذبې نظريه وړاندې کړه او د رياضي له مشهورو او عمومي قوانينو سره يې موافقه وکړه، نو د لوستو ډلو عقل او فکر يې د ځان تابع کړ. د دین دښمنانو هم دا یوه پیاوړې وسله ګڼله او هغه یې د «نیوټن انقلاب» په نوم ونومول او په حقیقت کې یې د یوې سترې بریا د ودې احساس کاوه؛ ځکه چې اوس د دې غیر معمولي قانون سره، دوی کولی شي نړۍ تشریح کړي او د کوپرنیک، ګالیله او برونو نظرونه هم تایید کېدل.
همدارنګه، دې نظریې د پخوا په پرتله د کلیسا ضعیف او بې بنسټه دلیلونه ډیر رد کړل. له همدې امله کلیسا غوسې، کرکې او سختۍ ته مخه کړه او د هغه کسانو پر نیوټن چې د خدای تعالی په وجود یې باور درلود ، برید وکړ او د هغوی په باور د نوموړي نظریه د خدای تعالی له وجود څخه د انکار لامل شوې ده؛ ځکه چې هغه د نړۍ د الهي توجه او استدلال څخه انکار کوي، که څه هم وروسته ثابته شوه چې کلیسا په دې ادعا کې په سمه وه او طبیعت پالو د خدای تعالی څخه انکار وکړ، مګر کلیسا د دې نظریې په تړاو په خپل موقف او دریځ کې غلطه شوه او په دریځ کې همدغه تېروتنه د دې ناسمې پایلې لامل شوه.
په دې کې شک نشته چې د نیوټن نظریه د اروپایانو په ژوند باندې د اغیز کولو په برخه کې یوه له سترو ساینسي تیوريو څخه وه، چې د غربي مادي فکر بنسټ یې کېښود، او “عقلي” او د طبیعت پالو مذهب د همدې تیورۍ له لارې بریا ترلاسه کړه؛ همدارنګه الحادي مذهبونه او د “وحی انکار” مذهب هم په یو ډول د دې ساینسي تیوري څخه اغیزمن شوي.
په ټولیزه توګه په اوولسمه پیړۍ کې او د غربي مفکرینو له ټولو افکارو او نظریاتو څخه د دریو مهمو نظریو یادونه کولای شو:
۱- د حقایقو ثبوت باید د غور او کتنې پر بنسټ وي، نه د نا تایید شویو روایتونو پر بنسټ؛
۲- غیر حیواني نړۍ اغیزمنه او د بدلون وړ ده، او د هغې ټول بدلونونه د طبیعت د قوانینو پر بنسټ ترسره کیږي.
۳- ځمکه د هستۍ مرکز نه دی او که د پيدايښت هدف هم ولري، نو هيڅکله هم د انسان لپاره هغه هدف نه دی، او په اصل کې هدف پالنه، صحيح او علمي فکر نه دی.
که اووه لسمه پېړۍ د کلیسا پر وړاندې د بغاوت او پاڅون پېړۍ وه، همدارنګه د عقایدو د پلټنو د محکمو زرینه پېړۍ هم وه او د نویو علومو پوهان له ډول ډول شکنجو او کړاوونو سره مخ وو. د حرامو او ممنوعه کتابونو اوږده لستونه خپاره شوي و، چې د چا سره به وموندل شول نو سمدستي به د عقایدو د پلټنې محکمو ته ورپېژندل کیدل او د سزا او مجازاتو لاندې به ونیول شول.
کلیسا د ماډرنیزم د هرې هڅې سره مخالفت وکړ، که څه هم ګټور او ښه به و؛ په دې ډول چې د آلمان د یوه ښار رئیس له دندې ګوښه او تکفیر کړای شو؛ ځکه چې هغه روښنايي ګاز (پټرول مواد ) اختراع کړي وو، مګر کلیسا هغه د الهي مشیت په بدلولو تورن کړ، ځکه چې خدای شپه د شپې او ورځ د ورځې په توګه رامینځته کړې، او هغه په دې اختراع سره د دوی بدلول غواړي .
په حقیقت کې ویلای شو چې په اوولسمه پیړۍ کې د غربي ساینس پوهانو او فیلسوفانو نظریات چې په دین باندې د برید لامل شول، یو ډول غیر موجه او غیر هدفي غبرګون و چې هدف یې د کلیسا له غلامۍ څخه خلاصون او ژغورل وو، پرته له دې چې پایلې او موخې ته یې ډیره پاملرنه وکړي.
د دې افکارو په خپراوي او په ټولنه کې د دیني اصولو په له منځه وړلو کې لویه ونډه هم د نیوټن د تیورۍ د پایلو اغیزو ته ورګرځي. د هغه تیوري د فرانسې صنعتي انقلاب او د ډاروین تیوري دواړو ته لاره هواره کړه. د هغه د نظریې اغیزې او پایلې ډیرې وې او په راتلونکې موضوع کې به پرې بحث وکړو.
