رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایي: «لا یلدغ المؤمن من جحر واحد مرتین»، (مؤمن بنده له یوه سوري څخه دوه ځلي نه چیچل کیږي)؛ په یوه قدسي حدیث کې راغلي؛ ژباړه: «ای زما بندګانو! که ستاسو لومړی او وروستی او جن او انس ستاسو تر ټولو پرهیزګار په شان زړونه ولري دغه حالت زما په ملک او پاچاهۍ کې څه نه زیاتوي؛ ای زما بندګانو! که ستاسو لومړی او وروستی او انس او جن، ستاسو تر ټولو فاجر انسان په څېر زړونه ولري، زما د ملک څخه څه نه کمیږي».
الله تعالی د انسان لپاره اسباب او وسایل برابر کړي ترڅو وکولای شي خپل ځان د هستۍ د ګواښونو او خطرونه څخه وساتي؛ دغه اسباب د مور په خیټه کې د ودې مناسب ځای له خلقت څخه پیل کیږي او د مور په تیو کې د شیدو پیدا کیدل او تر پنځه ګونو حواسو چې د هغوی په وسیله د ځان لپاره خواړه، جامې او هستوګنځی چمتو کړي او نور په زرګونه اسباب چې له هغو پرته د ځمکې پر مخ د انسان د ژوندي پاتې کیدو او جسمي ودې امکان یوه شیبه هم نه لیدل کیږي.
کوم ظاهري اسباب او وسایل چې موږ وینو او یا علم یې زموږ لپاره را برڅيړي او کشف کوي، تر ډیره د پیښو د زیانونو څخه د انسان د خوندیتوب لپاره کارول کیږي، په داسې حال کې چې انسان د جسم او روح څخه تشکیل شوی دې او په دې نړۍ کې داسې ګواښونه او خطرونه شته چې د جسم په نسبت، روح ته ډیر ګواښ پیښوي؛ د روح د تحفظ او ساتنې تر ټولو پیاوړې وسیله، پر الله تعالی ایمان لرل دي؛ د ایمان یو له ارزښتناکو آثار او پایلو څخه هغه ځيرکتیا ده چې مؤمن بنده له هغه څخه برخمن کیږي او د هغه په رڼا کې لاره له څاه، ښه له بد، او حق له باطل څخه او … پیژني او جلا کوي یې؛ پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمایي: «اتقوا فراسة المؤمن فانه ینظر بنورالله»؛ (د مؤمن له ځیرکتیا څخه وویریږئ، ځکه هغه د الله په نور ویني)؛ په معجم الوسیط کې فراست داسې تعریف شوی: (فراست یا ځیرکتیا یعنې د ظاهري آثارو له مخې د چارو د باطن په پیژندنه کې مهارت دې).
امام رازي په خپل تفسیر کې یوې واقعې ته اشاره کوي چې په ښکاره ډول د فراست یا ځیرکتیا د مفهوم بیانوونکی دې «انس بن مالک رضی الله عنه وایي: کله چې په لاره تلم سترګې مې د یوې ښځې په لوري پورته کړې وروسته د عثمان رضی الله عنه حضور ته ورغلم عثمان رضی الله عنه وویل: څه خبره ده! یو له تاسو څخه وینم چې دننه کیږي او د زنا آثار په هغه کې ښکاره دي؟ ما وویل: آیا له حضرت پیغمبر صلی الله علیه وسلم څخه وروسته وحی رالیږل شوې ده؟ عثمان رضی الله عنه وویل: نه، ریښتینی فراست (ځیرکتیا) ده».
د پیغمبر صلی الله علیه وسلم صحابه کرام همغسې چې ساده ژوند کول یې د رسول الله صلی الله علیه وسلم له ملګرتیا څخه زده کړی و، په همغه اندازه فراست او ځیرکتیا یې هم زده کړې وه؛ صحابه کرام د چل او دوکې په لارو چارو پوهیدل له همدې وجې د دوکه کوونکو او فریبکارانو له لومې څخه خوندي ول اما هیڅکله یې په خپله له هغو څخه کار نه اخیستل.
د پیغمبر صلی الله علیه وسلم پیروي کوونکی او ریښتینی مسلمان حیف ګڼي چې خپل ارزښتناکه وخت او وړتیا په غچ اخیستنې او د خدای بندګانو د رسوا کولو لپاره په پلانونو کې و کاروي؛ هغه پوهیږي چې د نورو په وړاندې د مسلمان مسئولیت نصیحت، خواخوږي او خیرغوښتنه ده او که شونی نه وو نو بې پلې توب او چوپتیا غوره کوي.
عایشه رضی الله عنها د رسول الله صلی الله علیه وسلم په اړه وایي؛ ژباړه: (قسم په الله هیڅکله رسول الله صلی الله علیه وسلم د هغې کړنې له وجې چې د نورو لخوا د ده شخصیت ته متوجه کیده، غچ وانخیست؛ اما کله چې د الله تعالی له حدودو څخه تیری کیده، هغه مهال د خدای لپاره به یې غچ اخیستل).
فراست هغه ځواک دې چې انسان د ګواښونو ډک ژوند په هر پړاو کې او هره شیبه هغه ته اړتیا لري؛ ظاهري اسباب او اکتسابي مهارتونه او وړتیاوې هیڅکله هم نشي کولای انسان له روحي او معنوي خطرونو څخه خوندي کړي؛ له همدې امله الله تعالی خپل پیغمبر ته امر وکړ ترڅو له پټو او ناپیژندو دښمنانو څخه هغه ته پناه یوسي؛
الله تعالی د انسان د اړتیا وړ هر فن او کار د زده کړې لپاره اسباب، وسایل او مشخصې تګلارې ټاکلي چې هرې حرفې او مسلک ته لاسرسی یوازې د وسایلو او ټاکلو تګلارو او روشونو په وسیلې شونې ده؛ اکثر حد کار چې انسان ترسره کوي د اسبابو او روشونو کشف کول دي نه د هغوی رامنځته کول.
… فلن تجد لسنة الله تبدیلا ولن تجد لسنة الله تحویلا(فاطر۴۳)؛ (او هیڅکله به د الله د سنت لپاره بدلون او تحول و نه مومئ).
اما فراست د تجربي علومو له جملې څخه نه دې چې وکولای شو هغه په خپلو ذاتي وړتیاوو او له شته وسایلو څخه په کار اخیستنې ترلاسه کړو؛ بلکه فراست له الله تعالی سره د اړیکې محصول دې او د بنده په وجود کې د فراست د رامنځته کیدو او ودې یوازینۍ وسیله د الله سبحانه و تعالی خالصانه عبادت او د هغه تعالی د حدودو ساتنه ده.
په هر حال که چیرې موږ د پیغمبر صلی الله علیه وسلم واقعي او ریښتیني پیروان و اوسو نو باید فراست ولرو او که فراست ولرو په اسانۍ سره د نورو لخوا نه دوکه کیږو او نه استعمالیږو.
ادامه لري… ینظر بنورالله»؛ (د مؤمن له ځیرکتیا څخه وویریږئ، ځکه هغه د ا
لیکوال: محمد الافغاني
By محمد فاتح