د کایناتو ترتیب، د نړۍ د پیدایښت ښکلا، د کهکشانونو پیچلتیا او د ملیاردونو سیارو او ستورو شتون د کایناتو د خالق ځواکمن او اندازه شوي مدیریت په ګوته کوي. داسې مدیریت چې په داسې پلان شوي ډول کار کوي چې زموږ کوچنۍ او د اسرارو ډکه ځمکه یې د لویو او خوځنده څیزونو او سیارونو په مینځ کې ساتلې او په یوه ټاکلي او مستحکم لاره حرکت کوي.
دا یقیني ده چې د نړۍ لومړی او لوی مدیر الله سبحانه وتعالی دی چې موږ ته یې د خپلو پلانونو او مدیریت د طریقو په معرفي کولو سره د مخلوق حقیقت او اهمیت راپیژندلي او په همدې اساس د مخلوق له عجایبو څخه په استنباطولو سره کولای د مدیریت اړخونو باندې پوه شو.
الله تعالی په حدیث قدسی کې فرمایي؛ زه پټه خزانه وم، نو ما غوښتل چې وپېژندل شم، نو ما مخلوقات پیدا کړل. د پورتني حدیث له مخې هغه څه چې دلته زموږ لپاره مهم دي هغه دا دي چې الله تعالی د مخلوقاتو د پیدا کولو اراده کړې ده. له همدې امله، موږ کولای شو ووایو چې د مدیریت تر ټولو لومړنې برخه مفکوره او اراده ده چې د پروګرامونو او پلانونو د جوړولو لپاره اړینه ده. او یو مدیر باید تر ټولو لومړی فکر او فکري سابقه ولري.
همدارنګه خدای تعالی په خپل لوی قرآن کریم کې د کائناتو د لومړنې پیدایښت په بیانولو سره، د پیدایښت شمېر او دورې ته اشاره کوي: موږ اسمانونه او ځمکه په شپږو ورځو کې پیدا کړل، په داسې حال کې چې خدای تعالی د دې پیدا کولو پوره قدرت لري. وجود د یوې ارادې سره او د “کُن” د کلمې سره رامینځته کول دي، مګر د ورځې د شمیر او د تخلیق په پړاوونو کې، موږ په وخت سره د چارو تنظیم او اداره احساس کوو.
بله خبره دا ده چې الله سبحانه و تعالی موږ ته د کایناتو له ځانګړنو څخه خبر راکوي لکه لمر ته یې رڼا، سپوږمۍ ته ځلا، ستورو ته روښانتیا، ورېځو ته باران، غرونه ته ټېنګوالی او نور زموږ لپاره د ویش اصول څرګندوي.
او بیا هم د نساء مبارک سورت په آیتونو کې په ښکاره ډول خپلو خلکو ته د کار سپارلو امر کوي چې د مدیریت په برخه کې خورا ګټور دی.
د خدای د اسمان د پیدایښت په بحث کې بیا هم وايي؛ موږ اسمان په ځواک سره جوړ کړی او موږ یې تل پراخوو. د اسمان پراخول، د یو ښه مدیر لپاره، د فعالیتونو د سلسلې د تلپاتې پراختیا او د پراخو کړنو لپاره د ساحې رامینځته کول دي.
په یوه حدیث کې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: د هر چا دوې ورځې یو شان وې، (او هیڅ ګټه یې نه یې درلودلې) هغه نقصان کړی دی. له همدې امله یو ښه او با استعداده مدیر تل هڅه کوي چې له هرې ورځې او هر ساعت څخه ګټه پورته کړي او په خپلو افکارو، پلانونو، کړنو او بریاوو کې پرمختګ وکړي.
په یوه بله موضوع کې الله جل جلاله (چې د هر څه قادر او حاکم دی او مخلوقاتو ته اړتیا نه لري) د ملائکو د فعالیت خبره کوي چې د مسلمانانو د مرستندویي، د مؤمنانو شفاعت کوونکي، د مؤمنانو مرسته کوونکي او دوستاني، تقواناکي، د الهي عرش ساتونکي، د بندګانو د اعمالو لیکونکي، د رسول الله صلی الله علیه وسلم ملاتړي او داسې نور فعالیتونه کوي. د مدیریت په اړخ کې د څښتن له دې لارښوونو څخه دا جوته شوه چې ځواکمن خالق که څه هم مطلق قدرت لري او په مخلوقاتو پورې تړلی نه دی، خو بیا هم د هغه پرښتو پر کړنو سترګې نه پټوي چې د هغه تر امر لاندې دي.
نو له دې څخه دوه شیان اخیستل کیدای شي؛ لومړی: د ښه مدیر یوه ځانګړنه دا ده چې لاسته راوړنې او بریاوې خپل نه ګڼي او په دې کار کې خپل د لاس لاندي هم نه هېروي. او دوهم: دې ته اړتیا نشته چې مدیر ټول کارونه او اجراات په خپله سرته ورسوي، بلکې باید چارې خپلو مسؤولینو او تحت امر کسانو ته وسپاري، تر څو د خدای له ورکړل شوي استعداد او وړتیا څخه په استفادې چارې پرمخ یوسي.
بله مسله چې د سم او ښه مدیریت لپاره اړینه ده د انشراح د مبارک سورت په ۷ آيت کې دی چې لومړی رسول الله صلی الله علیه وسلم او د قران کریم ټولو مخاطبینو ته نصیحت کوي چې کله مو یوه مهم کار پای ته ورسوه، نو باید په بل موضوع تمرکز وکړي. د مبارک آيت له مخې، يو ښه مدير هيڅکله دا احساس نه کوي، چې دنده او مسووليت يې پای ته رسېدلی او په دوامداره توګه هڅه کوي، چې نوي فعاليتونه تر سره کړي.
په قران کریم کې رب العزت په وار وار له موږ سره د جنت او د هغه د نعمتونو وعده کړې ده او موږ ته یې د دوزخ او د هغه له عذاب څخه خبرداری ورکړی دی، که موږ سمه لاره غوره کړو او د الهي لارښوونو پیروي وکړو، جنت به زموږ انعام وي او که څوک د هغه پیروي ونهکړي او پر غلطه لار لار شي، سزا به یې جهنم وي. په دې اړه باید ووایو چې جزا او مجازات یا د مجازاتو سیستم د سم مدیریت په برخه کې خورا مهم او اغېزمن دی او یو ښه مدیر تل خپل تحت امر کسانو ته د ښه کارونو لپاره یې تشویق کوي او مکافات ورکوي او د بدو کړنو لپاره یې اخطار او مجازات ورکوي.
په کایناتو کې د الهي پیدایښت نښې په ښکاره ډول څرګندې او د پوهیدو وړ دي، تر کومه حده چې پوهان وایي؛ که کوم پیغمبر نه وی راغلی، نو دا نښې به بیا هم د الله تعالی د وجود پېژندنه او اظهار وی. په هر حال الله جل جلاله د ارواح په نړۍ کې له بشریت څخه ژمنه واخيسته چې زه ستاسو رب يم او ټولو يې په يو ځل تائيد کړ، بيا يې د انسانانو د لارښوونې او هدایت لپاره خپل غوره بنده ګان د انبياوو په توګه راولېږل او د الله جل جلاله په حيث يې مبعوث کړل. دوی ته کتاب ورکړل شو. پیغمبرانو ته د خپلو قومونو د راضي کولو لپاره ډیري معجزې ورکړل شوې. او هم یې ملائکې مقررې کړې چې د انسان اعمال ولیکي، دا ټول د دې لپاره وو چې د قیامت په ورځ به هیڅوک دا دعوه ونه کړي چې زه د حقیقت څخه خبر نه وم او بې ځایه او بې معنی دلایل راوړي او حتی الله تعالی الله جل جلاله د انسان د بدن له غړو څخه د انسان د اعمالو شاهد راوړي. په دې معنی، د سم او اغېزمن مدیریت لپاره، اړینه ده چې هر کله چې مدیر د خپلو ماتحتانو او پرسونل له کړنو ناراضه وي او د دوی فعالیتونه د پلان سره سم ونه موندل شي او یا د کومې مسلې په اړه ناڅرګنده احساس وکړي، نو خپل د امر لاندې افسرانو ته د غندنې او سزا ورکولو لپاره معقول او قوي اسناد او دلایل ولري. دا نه چې له اسنادو او منطقي دلایلو پرته د هغه تر امر لاندې د پرسونل او کارمندانو غندنه او مجازات تر سره کړي.
بله مهمه مسئله چې الله تعالی او رسول الله صلی الله علیه وسلم پرې ټینګار او توصیه ده، د وخت مدیریت ته پاملرنه ده. لکه څنګه چې خدای تعالی د آخرت ژوند د جوړولو لپاره د دنیا ژوند یې ټاکلی دی او پر عمر او زمان یې قسم خوړلی دی او ویلي یې دي چې له ژوند او وخت څخه بې پروايي د تاوان او نقصان سبب ګرځي. رسول الله صلی الله علیه وسلم هم د وخت اهمیت په ښه توګه بیان کړی او موږ یې د وخت له ضایع کولو څخه منع کړي یو. لکه څنګه چې فرمایي: د قيامت په ورځ به د انسان قدم به تر هغه نه اخیستل کیږي چې څو پوښتنو ته يې ځواب نه وي ويلی، چې یوه پوښتنه یې هم د ژوند د تېرېدو په اړه ده. او په احادیثو کې د وخت اهمیت څو څو ځله راغلی دی. له همدې امله، مدیران او مشران باید د وخت مدیریت ته ځانګړې پاملرنه وکړي او د وخت په اهمیت پوه شي. هره ورځ په سمه توګه مصرف کړي او د پلان سره سم پرمخ ولاړ شي. هدف تعقیب کړي او په بې مقصده او بې هدفه چارو کې له ګمراهۍ او بوختیا څخه ډډه وکړي. یو ښه مدیر د هرې ورځې ساعتونه ویشي او د مختلفو ساعتونو لپاره مختلف او مؤثر عملونه اندازه کوي او د هغې مطابق پرمخ ځي.
په قرآن کریم کې د انسان کمزوري، هېرېدل، له مېرمنې، اولاد، مال او نورو سره د هغه مینه بیان شوې او په نظر کې نیولي دي، نو ځکه د توبې دروازې پرله پسې خلاصې دي. الله تعالی له انسان سره د ټولو ګناهونو د بخښلو وعده کړې ده او ویلي یې دي چې هغه له توبه کوونکو سره مینه لري. په دې برخه کې یو ښه مدیر باید په کاري چاپېریال او د خپل پرسونل کې نیمګړتیاوې او ستونزې په پام کې ونیسي او د هغو سره سم چلند وکړي. هغوی ته د خپل توان څخه زیات کارونه و نه سپاري، د رسول الله صلی الله علیه وسلم د وینا له مخې چې فرمایي: که تاسو خپل تحت امر د دوی د ځواک څخه لوړ کار وسپاری ، نو پخپله ورسره مرسته وکړئ. له همدې امله، که ستونزمن او نه ستړي کوونکې دندې کارمندانو ته وسپارل شي، یو ښه مدیر به هڅه وکړي چې د دوی سره مرسته او همکاري وکړي.
پایله
بايد يادونه وشي چې د پورته ذکر شوو شيانو په بيانولو کې د الله تعالی مقصد او مقصد د الله تعالی عبادت او د هغه د ذات پېژندنه ده، ځکه چې د الله تعالی کلام معجزه ده او تر ټولو کامل او جامع دی، نو موږ د الله د کلام څخه په اخیستنه کې د مدیریت ځانګړتیاوو په اړه مبحثونه په نظر کې نیولي دي( د دې لپاره چې خبره وږده هم نشي) او لاندي به په لنډ ډول بیان شي:
