لیکوال: عبیدالله نیمروزی
د افغانستان فیلسوف؛ علامه سید جمالالدین افغان رحمهالله (لسمه برخه)
سید جمالالدین افغان رحمهالله؛ د آزادۍ او مبارزې سرلاری
سید جمالالدین افغان رحمهالله، چې د معاصر اسلامي تاریخ یو له سترو شخصیتونو څخه ګڼل کېږي، د خپل ژوند په اوږدو کې یې په اسلامي او سیاسي فکر کې ستر بدلون رامنځته کړ. هغه، د خپلو روښانه افکارو او د استعمار او ظلم پر وړاندې د خپلو مبارزاتي فعالیتونو له لارې، د مسلمانانو په ویښتیا او پوهاوي کې مهم رول ولوباوه.
هغه پر دې باور وو چې یوازې د سیاسي او ټولنیزې آزادۍ د ترلاسه کولو، او د علم او پوهې د کارولو له لارې، اسلامي ټولنې کولی شي د استعمار او ظلم له زنځیرونو څخه خلاصې شي. دلته موږ د هغه سیاسي او ټولنیز افکار تحلیل کوو، او د هغه د سیاسي مبارزې په اړه بحث کوو، کوم چې د اسلامي سیاست او تفکر د بدلون لامل شو.
د افغان سید سیاسي دریځ او فکر
سید جمالالدین افغان رحمهالله په خپلو سیاسي نظریاتو کې دوو اساسي مسایلو ته اشاره کړې، چې په حقیقت کې د هغه د افکارو او مبارزو محور جوړوي:
-
د استبدادي حکومتونو له تسلط څخه د ختیځ هېوادونو د آزادۍ لپاره مبارزه.
-
د پردیو له استعمار څخه د اسلامي هېوادونو د ژغورلو لپاره مبارزه.
دا دواړه موضوعات نه یوازې د افغان سید په سیاسي افکارو کې مهم رول لري، بلکې د هغه د ټول ژوند او مبارزاتي فعالیتونو اساسي برخه هم جوړوي.
سید جمالالدین افغان رحمهالله، د نړۍ بېلابېلو هېوادونو ته د خپلو سفرونو په ترڅ کې، د ختیځ او لویدیځ ټولنو د شرایطو ترمنځ څرګند توپیرونه ولیدل.
-
په ختیځ کې، چېرته چې ډېری اسلامي هېوادونه موقعیت لري، هغه بېوزلي او وروستهپاتېوالی ولید، او پوه شو چې اسلامي هېوادونه د مطلقه استبدادي نظامونو تر سیوري لاندې بند پاتې دي.
-
په لویدیځ کې، هغه له پرمختللو او متمدنو ټولنو سره مخ شو، چې په علمي، اقتصادي، او ټولنیزو برخو کې د لوړې پرمختیایي کچې ته رسېدلي وو.
د ختیځ د وروستهپاتېوالي اصلي لاملونه
سید جمالالدین افغان رحمهالله، د خپلو تحلیلونو پر بنسټ، دې پایلې ته رسېدلی و چې د ختیځو، په ځانګړې توګه د اسلامي هېوادونو د وروستهپاتېوالي او زوال اساسي لاملونه دا دي:
-
د علم او پوهې ته د لاسرسي نشتوالی.
-
د استبدادي واکمنانو تسلط او سیاسي ظلم.