لیکوال: محمد عاصم اسماعیل زهی
تصوف او عرفان (لومړۍ برخه)
د هغه خدای جل جلاله شکر ادا کوم چې د خپلو اولیاوو زړونه یې د خپلې مینې په رڼا سره روښانه کړه او د دوی روحونه یې د خوښۍ په لارښوونو سره د هغه سره د لیدو لپاره هدایت کړه او د دوی سترګې او ذهنونه یې د خپل حضور د ښکلا په فکر کې ډوب کړل. له همدې امله د رب العالمین د جلال د څراغونو په لیدو د دوی زړونه حیران شول او له هغه پرته یې بل څه ته پام ونه کړ او له هغه پرته یې بل څه باندي مشغول نه شول.
بې پایه درود او سلام وړاندې کوم پر اولوالعزم پیغمبر چې خاتمالأنبيا او د ټولو کایناتو فخر او د مخلوق او خالق تر منځ د اړیکو بنسټ ایښودونکی دی او د هغه پر اولادونو او اصحابو چې د انسان او د کائنات د خالق تر منځ د اړیکو ضامن او ساتونکي دي.
انسان د خپل ذات په اړه له فکر کولو وروسته دا حقیقت درک کوي چې د هغه وجود نیمګړی دی او د وجود کمال ته د رسېدو لپاره بل ته اړتیا لري.
ښکاره خبره ده، انسان چې کله په خپل وجود کې د ضرورت احساس وکړي حتماً د هغه په زړه کې د تکامل په لور د حرکت کولو انګیزه او هیله پیدا کیږي او په پایله کې به د خپل کمال د اسباب او وسیلو په لټه کې وي. په دې صورت کې به د واسطو د ترلاسه کولو لپاره ډېره هڅه وکړي، چې دا حرکت د اهل تصوف او طریقت په نوم یادېږي.
او د بشر کمالات له دوو حالتونو لرې نه دي: هغه یا علمي دي یا عملي؛ چې سلوک د دواړو ضامن دي او د کمال دواړه ډولونه پکې شامل دي. نو د انسان د وجود د تکامل لپاره د عمل په لاره کې قدم ايښول پکار دي. د دې ډول بحثونو په اړه نور اساسي ټکي باید دننه وموندل شي.
ستر مفسر او محدث، رښتینی عالم او صوفی، خاص خلیفه، لوی مفتی مولانا محمد شفیع عثمانی دیوبندي د «قصد السبیل» د رسالې په سریزه کې ویلي: هغه دیني تعلیمات چې د «تصوف او عرفان» تر عنوان لاندې چې پکې بحث کیږي، په حقیقت کې، د اسلامي شریعت یوه مهمه برخه جوړوي له هغه پرته د مؤمن دین او ایمان بشپړ کېدای نشي. په حقيقت کې د شريعت د ټولو احکامو پيروي هغه څه ده چې د «تصوف او عرفان» په نامه تعبيريږي.
خو له ډېرې مودې راهیسې د ځینو خلکو د غفلت او ناپوهۍ او همدارنګه د ځینو فرصت طلبه کسانو د منفي تبلیغاتو له امله چې د موضوع د ګډوډولو عادت لري، دا حقیقت دومره مبهم او پېچلی شوی چې د دې لامل شو چې خلک «تصوف او عرفان» د خپل اصل پرته بل څه وګڼي، د بېلګې په توګه: ځینو خلکو «تصوف او عرفان» د مشرانو دودونه او عادتونه ګڼلي دي، ځینو نورو «د وجد د حالت او ځانګړي داخلي کيفيتونو» ترلاسه کول تزکیه او اصلاح ګڼلې ده، او ځینو خلکو کشف او کرامت ته د «تصوف او عرفان» نوم ورکړ او نورو په غلطۍ سره د «تصوف او اصلاح» له مفاهيمو سره بدعتونه ګډ کړل، او هغه یې تزکیه او عرفان یې وګڼل. په داسې حالاتو کې د تصوف او عرفان اصلي موخه له نظرونو پټه پاتې شوه او له عرفاني مفاهيمو سره د غير عرفاني مفاهيمو د ګډولو په پايله کې ډېر زيانونه او تاوانونه رامنځته شول.
د بېلګې په توګه: هغه کسان چې (د تصوف او عرفان په حقیقت نه پوهیږي او ځانونه صوفیان ګڼي) د داخلي او غیر ارادي کيفيتونه حاصلول یا د کشف او کرامت د تزکيه او اصلاح په توګه ګڼي، دوی دا حقیقت نه پوهیږي چې دا ډول شیان د تزکیې او اصلاح لپاره اړین ندي او د هرچا ته دا شیان حاصل کیږي. او همدارنګه که يې ترلاسه نه کړي، نو د انسان په ديني کمالاتو کې به کوم عيب نه وي او د تصوف او عرفان تصورات به هم زيانمن نه شي. له همدې امله د طریقت هغه پیروان چې د تصوف په اړه یې داسې تصور لرله او له زیار او زحمت وروسته یې دا صفات او باطني حالتونه ترلاسه نه کړل، مایوسه شول او فکر یې وکړ چې اصلي هدف ته نه دي رسېدلي. خو برعکس ځینو فاسقانو او ناپوهان کله چې د یو لړ دعاګانو او ذکرونو په کولو سره یې حالتونه او صفات ترلاسه کړل فکر کاوه چې د اصلاح او تصوف وروستۍ موخه یې ترلاسه کړه. له همدې امله، دوی غرور وکړ او فکر یې وکړ چې دوی د تصوف او عرفان کمال ته رسېدلي دي، په داسې حال کې چې د شریعت احکام او د رسول الله صلی الله علیه وسلم په بشپړه توګه پیروي نه کولو باندي هیڅوک د تصوف او عرفان وروستۍ موخې ته نه رسیږي.
دا یو څرګند حقیقت دی چې ټولو امامانو او د تصوف مشرانو باندي تصریح کړې ده.
د څوارلسمې پېړۍ مجدد حکیم الامت، عارف کبیر، شیخ الاسلام علامه مولانا محمد اشرف علي تهانوی فرمایي: «تصوف او طریقت په حقیقت کې د شریعت د عملي کولو دویم نوم دی، خو له ډېرې مودې راهیسې د یو شمېر ناخبره په غلطۍ سره يې دا تصور کړی چې د تصوف حقيقت عبارت دی د مشرانو له عاداتو او دودونو او غير ارادي صفاتو او د خوشالۍ او جذابيتونو څخه. د تصوف دغه غلط تعریف د تصوف او غیر عرفاني مفاهیمو تر منځ د مناسب توپیر د نشتوالي له امله ځینې خلک مایوسه کړي او هغه یې یو ستونزمن او ناممکن کار بللی دی.
له بلې خوا ځينې خلک دې ډګر ته له ننوتلو وروسته د شريعت خلاف او غير شرعي اخلاقو او عاداتو ته په کتو سره يوازې د يو لړ باطني صفتونو په ترلاسه کولو او د ښو خوبونو په ليدلو سره د ځان اصلاح او دين احکام له پامه غورځوي. په داسې حال کې چې د اخلاقو او طریقت حقیقت چې په عام ډول د “تصوف او عرفان” په نوم یادیږي، دا دی چې یو مسلمان خپل “ظاهر او باطن” په نیکو کارونو سمبال کړي او له بدو کارونو ډډه وکړي.
By محمد فاتح