اسلامي تمدن (دویمه برخه)

لیکوال: ابو رضوان

اسلامي تمدن (دویمه برخه)

 (د اسلام له ظهور سره د تمدنونو حالات)

1-4. اشرافي ګري؛

د بېلګې په توګه د ورېښمو جامې اغوستل د شاهي کورنۍ لپاره ځانګړې شوې وې او د عامو خلکو لپاره يې اغوستل جرم ګڼل کېده، په حقيقت کې دود داسې ګرځېدلی و چې ښه توکي، د لوړ کيفيت لرونکي توکي او غوره ګاڼۍ باید يوازې اشراف واغوندي او عامو خلکو ته په ښکاره او یا د دود له مخې د هغې له کارولو منع شوي وو.

5-1. جنسیتي تبعیض

ښځه یوه بشپړع انسان نه ګڼل کېده او د نارینه وو په څیر له ټول انساني حقونو څخه برخمن نه و، بلکې د هغې سره تل د مریۍ په څیر چلند کېده او د هغه وخت په ټولنه کې هیڅ انساني ارزښت نه درلود. دا د رومیانو د اپارټي او جنوني تعصب پای نه و، بلکې په ځینو مواردو کې ښځې د حیواناتو په څېر ګڼل کېدې او په ډېرو مواردو کې یې چټل ګڼله.

6-1. د سیاسي ازادۍ نشتوالی

له شاهي کورنۍ پرته بل څوک د واکمنۍ او واک ته د رسېدو حق نه درلود، بلکې د پاچا واکمني مطلقه وه. ګویا پاچا او امپراتور د خدای لخوا ټاکل شوي او ملاتړ یې کوي او د دې لپاره کله ناکله رعیت د امپراتورۍ په وړاندې رکوع او تعظیم کولو ته اړ ایستل کېده چې د ظلم او استبداد یوه بڼه ګڼل کیږي او د نن ورځې په تعبیر، مطلق دیکتاتورۍ ټولنه تر خپل ستونې تېر کړی و.

1-7. اقتصادي بنسټ

اقتصادي بنسټ د سود او احتکار پر بنسټ ولاړ و. لوی مالیات وضع کېدل. د روم یوازینی هدف پر فارس غلبه و. له همدې امله دوی د کرنې، ساختماني او حتی پرمختګ څخه غافل وو، او عامه یا ټولنیزه بې وزلي د دې قدرت غوښتنې عملکرد یو له اصلي پایلو څخه ګڼل کیدی شي.

1.8. طبقاتي سیسټم

شاهي کورنۍ په هوساینې او آرامۍ کې ژوند کاوه او رعایا لږ تر لږه سالم حقونه نه درلودل، په داسې حال کې چې غلامي نظام هم په ټولنه کې د ستونزو په رامنځته کولو کې لوی رول لوبولی او دا تبعیضونه تر هغه حده پورې ریښه غځولی وو چې حتی د بزګرانو څخه ګټه اخیستل کېده او کله ناکله د غلامانو په توګه کار کاوه.

د رومي تمدن د پیژندنې له مخې که د پارس تمدن معرفي کولو ته اجازه ورکړو، نو په ښکاره ویلای شو چې د پارسیانو معنوي او مادي ارزښتونه هم د رومي تمدن په پرتله ښه نه وو او یوازې کولای شو د ناوړتوب له مخې د دوی په منځ کي درجه بندي وکړو.

2. د پارسیانو د تمدن حالت

د فارس جغرافيايي حد، لږ تر لږه د څو کلونو په موده کې د پارسي تمدن د نسبي عظمت ثبوت دی او د پارس تمدن د سوکالۍ په نظر کې نيولو سره د هغې د ضعف او زوال عوامل تحليل کول ګران کار دی. په څلورمه یا پنځمه پیړۍ کې د جندي شاپور پوهنتون تاسیس چې د هغه وخت ترټولو لوی کلتوري مرکز ګڼل کیده، د دې ادعا قوي ثبوت دی، او په دې پوهنتون کې د “نسطوري مسیحیانو” منل هم یو بل دلیل دی. د فارس تمدن د ویاړ لپاره که څه هم دغو نوي افلاطونیانو د فلوطین په آثارو کې فلسفې تمرکز او په ټولنه کې د تصوف تخم په کرلو او همدارنګه د تصوف او هندي طبابت په ګډولو سره دوی د خپلو افکارو پر بنسټ یو ډول سوکالي رامینځته کړه. خو لیدل کېږي چې وروسته بیا د ټولنې او بشري ځواک تر منځ فاصله رامنځته شوه او د پارس تمدن ویاړ یې د زوال په لور وخوځاوه چي د خپل وخت په طاعون وپېژندل شول. په هغه وخت کې فارس د سرو زرو، اوبدلو ټوکرانو، غالۍ اوبدلو او د ډېوو په جوړولو او په ځانګړو ځایونو کې د نصبولو په صنعت کې غښتلی لاس درلود.

1-2. د معنوي او سالمو عناصرو نشتوالی

د فارس خلک د زردشت پیروان وو او د “اویستا” کتاب له تعلیماتو څخه یې پیروي کول، مګر دې کتاب ملت په دریو برخو ویشلی و.

الف. روحانیان

ب. نظامیان

ج. بزګران.

روحانیان سپېڅلې، نظامیان د ټولنې لوړ پوړي طبقه او جګړه ماران وو، او بزګران د لومړۍ دوه طبقې لپاره مالیه ورکوونکي او تمویل کوونکي وو. او حتی که اړتیا وه، د بزګرانو ټوله شتمني د دولت په لګښتونو کې مصرف کېدن. مطلب دا چې زردشت د “ښه وينا، ښه عمل او ښه چلند” په شعار سره د ټولنې د يووالي او راټولولو ونه توانېدل، بلکې د ملت د وېش او طبقه بندۍ لامل شوى و.

دا په داسې حال کې ده چې سالم تمدن هغه تمدن ته ویل کیږي چې د ټولنې د یووالي توان ولري او تمایلات، او اختلافونه یوې خواته کړي او خپله ټولنه یو طرفه، منسجم او مدغم کړي او بلنه یې ګټوره وي. نه غافل، ناکامه او تفرقه اچونکی.

2-2. د زردشت پیروانو د اویستا کتاب او د هغه تعلیماتو ته غاړه نه ایښوده او د اور عبادت، د ستورو عبادت او حتی د شخصیت عبادت هغه ستونزې وې چې د پارس ټولنه یې له خطر سره مخامخ کړه. ښايي له دین څخه د دغې تېښتې يو لامل د ساساني امپراتور دوهم يزګرد و چې په ۴۴۰ ميلادي کال کې يې د زردشتي مذهب پیروۍ ته د نورو مذهبونو پيروان اړ کړل او د مخالفت په صورت کی به قانوني ګروږنې لاندي راتلي.

2-3. د هغه وخت فارس کې اقتصاد د زورواکو له خوا احتكار شوی و، د پراخو او درندو مالیاتو له لګولو او همدارنګه د مالیاتو د راټولوونکو د خیانت له امله د ټولنه ټول د شاته تګ په لور روان وو.

2-4. ټولنیز عدالت په فارسي ټولنه کې هیڅ رنګ نه درلود، او ټولنه له حقوقي اړخه متحد نه وه چې هیڅ، طبقه بندي یو عادي موضوع  او سم تلقین شوی و.

2-5. د جنسي تبعیض، د سیاسي ازادۍ نشتوالي، ناسم او ظالمانه اقتصادي جوړښت او طبقاتي نظام په برخه کې د رومیانو او پارسیانو تر منځ کوم جدي توپیر نه و او ډېر اصول او جزیات یې سره ګډ او مشترک و.

2-6. پارسيان په اشرافي ګرۍ ګي له روميانو څخه څو قدمه په مخته و. تر دې حده چې کله کله سیاستوال او شاهي کورنۍ ځانونه سپېڅلي او ملت یې خپل خادم ګڼل، د دې غرور ژوروالی له تکریم او تعظیم څخه پورته دومره ژور و چې کله کله به پاچا ته سجده کېدله او د بیان ازادي او په ټولنه کې د ښځو د حقونو پیژندنه داسې نه بریښېده پرته د کسری حاکمیت یا مطلقه پاچاهي چې هر څه یې غوښتل، ترسره به یې کړه.

په لنډه توګه ویلای شو چې دغه انحطاط او وروسته پاتې والی د دغو دوو سترو تمدنونو یا امپراتوریو د داخلي او خارجي سقوط لامل شو، په داسې حال کې چې دوی په صنعت، تجارت، سیاست او داسې نورو برخو کې هم فعال وو، خو هغه ستونزې چې یادې شوې له ملي صنعت، ملي اقتصاد او د ملت لخوا د دولت ملاتړ او حمایت، په تېره بیا فکري حقایقو ته ارزښت نه ورکول او ټولنیز وضعیت ته پام نه کول، بالاخره د دغو دولتونو د ثبات پر ځای د دوی له منځه تلل غوره شول.

ادامه لري …