میزان د غیبي امورو له جملې څخه دی چې د عقل په واسطه نه ثابتېږي. له همدې امله، عقلپالان اکثراً هغه ردوي او د هغه له منلو څخه انکار کوي. د جهمیه فرقه هم له هغو ډلو څخه ده چې د اعمالو له وزن کولو او میزان څخه انکار کوي. د دې څېړنې په ترڅ کې هڅه کوو چې دا مسله وڅېړو او د دواړو، یعنې اهل سنت او جهمیه نظرونو او دلایلو په اړه بحث وکړو.
د میزان او د عمل وزن کولو مسئله
د اعمالو وزن د قیامت د ورځې یو له اساسي مسایلو څخه دی. دا موضوع په قرآن کریم کې په ډېرو آیتونو او نبوي احادیثو کې ذکر شوې ده، او سترو علماو په دې اړه ډېر آثار لیکلي دي. د قیامت په ورځ به د بندګانو اعمال وزن شي، چې د هر چا مقام او عزت د هغه د عمل په اساس وټاکل شي.
علامه قرطبي رحمه الله د اعمالو د وزن په اړه وايي: «د متقي مؤمن عمل د هغه د فضیلت او مقام د څرګندولو لپاره تول کېږي، لکه څنګه چې د کافر د عمل وزن د هغه د ذلت او رسوایۍ د څرګندولو لپاره ترسره کېږي.»
له همدې امله، د عمل وزن د هغه مسلمان د رتبې په ټاکلو کې مهم رول لوبوي چې شپه او ورځ د الله تعالی په عبادت کې بوخت وي او له ډېرو ګناهونو څخه یې ځان ساتلی وي. همدارنګه، د عمل وزن د هغه کافر د رسوایۍ په ښکاره کولو کې رول لوبوي چې نه دین لري او نه خدای پېژني.
د اختلاف سرچینه
دا مسئله له ډېرې مودې راهیسې د اهل سنت او جماعت او نورو ډلو ترمنځ د اختلاف مسئله ده. هرې ډلې د دې مسئلې د ثابتولو یا ردولو لپاره مختلف دلایل وړاندې کړي دي. په دې مقاله کې به د جهمیه نظر او د هغوی دلایل وڅېړو او بیا به یې ځواب ورکړو.
د جهمیه نظر
که څه هم د جهمیه نظر د بیان لپاره کوم خپلواک آثار نشته، خو ډېری څېړونکو د دوی نظرونه نقل کړي دي.
د «التنبیه والرد علی أهل الأهواء والبدع» د کتاب لیکوال لیکي: «د جهمیه یوه ډله له میزان څخه انکار کوي او باور لري چې الله تعالی د بندګانو د اعمالو او اخلاقو اندازه نه کوي.»
امام بغدادي په خپل کتاب «اصول الدین» کې وايي: «د دین د اصولو په پنځلسمه مسئله کې د حوض اثبات، د صراط پل، میزان، او په قبر کې د دوو فرښتو پوښتنه شامل دي، په داسې حال کې چې جهمیه ډلې دغه قضیې رد کړې دي.»
جهمیه عقیده لري چې الله تعالی د قیامت په ورځ د بندګانو د عملونو د وزن کولو لپاره مادي پیمانه نه نصبوي، په داسې حال کې چې ډېری آیتونه د قیامت په ورځ د میزان شتون ته اشاره کوي.
د جهمیه دلایل
د جهمیه ډلې اکثره دلایل، لکه د معتزله دلایل، عقلي دي. دوی باور لري چې الله تعالی مطلق عالم دی او د زړونو په ټولو رازونو پوهېږي. د دوی په وینا، خدای د عملونو وزن ته اړتیا نه لري؛ ځکه هغه له وړاندې د هر څه په اړه خبر دی.
ځینې خلک باور لري چې جهم بن صفوان میزان د عدالت په توګه تفسیر کړی او د دې تفسیر لپاره یې د پخوانیو علماو اقوال نقل کړي دي.
د اهل سنت او جماعت نظر
د اهل سنت او جماعت علما په دې باور دي چې د بندګانو اعمال به د قیامت په ورځ تول شي. پر دې نظر د دوی اجماع ده، او د قرآن کریم او نبوي احادیثو ډېری اسناد د دې نظر صحت تأییدوي.
علامه نسفي رحمه الله په خپل کتاب «عقاید» کې لیکي: «د عمل وزن کول حق دی.»
علامه طحاوي رحمه الله وايي: «موږ په میزان باندې ایمان لرو. میزان هغه وسیله ده چې د مؤمنانو ښه او بد عمل، اطاعت او نافرماني په هغې سره اندازه کېږي.»
علامه بزدوي رحمه الله هم لیکي: «اهل سنت او جماعت عقیده لري چې میزان حق دی، او د قیامت په ورځ به د بندګانو اعمال د الله تعالی د ارادې مطابق تول شي.»
