یوه بله موضوع چې د دې لامل شول چې معتزله د اسلام له لارې څخه منحرف کړي، د بیګانهو اغیزه وه. په پیل کې، معتزلهو د اسلام د دفاع لپاره فلسفي کتابونه ژباړل؛ مګر ورو ورو، په دې کار کې یې افراط وکړ او د اسلامي احکامو څخه لېرې شول او هرڅه یې د عقل له نظره ارزول.
د فقهاوو او محدثینو سره مخالفت هم د معتزلهو د نابودۍ یو لامل ګڼل کېدای شي؛ ځکه چې فقها او محدثین د کلامي او فلسفي مسایلو سره ښه اړیکه نه لرله او د خلکو په منځ کې یې ډېر نفوذ او احترام درلود. د معتزلهو پراختیا په دې برخه کې ډېرې منفي پایلې درلودې؛ له دې امله، دا د دوی لپاره یوه ښه انګېزه وه چې د مذهب د پراختیا په وړاندې د معتزلهو د افکار او نظریات په وړاندې ودرېږي.
بله موضوع چې معتزلیانو د ظهور لامل شوه او همدارنګه د دوی د سقوط سبب شوه، د مخالفینو سره د دوی سرسختي او دښمني وه؛ که څه هم دوی په پیل کې مخالفین شاته کړل او خپله قدرت ته ورسېدل، خو وروسته همدغه ډلو او مخالفینو د قدرت له تخته یې را ټیټ کړل.
د موضوع پایله او ټولګه
په دې برخو کې مو هڅه وکړه چې د اهل سنت او جماعت او معتزلهو تر منځ ټولې مختلفې مسلې پرته له کوم کموالي سره او د تحقیق په طریقه سره، د دواړو ډلو د منابعو پر بنسټ بیان کړو. له الله سبحانه وتعالی څخه غوښتنه کوو چې زموږ دا کمزورې هڅه ومني او هغه د ټولوونکي او د ټولو هغو علماوو لپاره ذخیره وګرځوي چې د حق د ترلاسه کولو لپاره هڅه کوي.
