په انګلستان کې په 1950 کې په اوسنۍ پیړۍ کې، هر کاندید باید 150 پونډه ورکړي وای، او که هغه د ټولو رایو 1.8 ترلاسه نه کړي، د هغه ټولې پیسې ضایع کېدلې.
په هغه کلونو کې، یو کارګر باید د دې پیسو ګټلو لپاره 5 یا 6 میاشتې کار کړی وای. دا داسې وه چې د کم عایدوالا خلک نه شي کولای نوماندان شي او دا د دوی په تصور کې هم نه وه چې یوه ورځ به په دې بهیر کې رول ولوبوي. خو که دا اندازه پیسې هم برابرې شوې وای، بیا هم د دوی په لاره کې دوه لوی خنډونه پراته وو:
الف: دا مهمه نه وه چې یو کاندید په یوه سیمه کې بریالی شي، بلکې دا ګوند باید په ټول هیواد کې نوماندان ولري ترڅو وکولای شي خپل لوی شمیر نوماندان پارلمان ته واستوي، یعني ۱۵۰ پونډه ورکړي. د هر نوماند لپاره؛ له همدې امله، کوچني ګوندونه نشي کولی د ټولو سیمو لپاره نوماندان وټاکي او یا د ګټلو او اغیزمن رول ولوبوي.
ب: که دا پيسې هم ټولو نوماندانو ته برابرې شوې وای، نو د اعلان لګښت چې د نوماندۍ له لګښت څخه زيات دی، بايد برابر شي او د پيسو په کڅوړه کې به سوری جوړ کړي او هر څوک به يرغمل کړي.
نن ورځ ځکه چې یوه بله نظریه عملي شوې او ټول هیوادوال کولای شي په ټاکنو کې برخه واخلي او اړتیا دا ده چې ټول وړ کسان رایه ورکړي؛ نو ځکه، دوی باید د لوی لګښتونو سره پراخ اعلانونه ترسره کړي. په بل عبارت، د دې لپاره چې خلک په سمه توګه حاکم شي، د رایې ورکولو د حلقې پراخول اړین دي، مګر دا پراخ بهیر د ټاکنو د لګښتونو د زیاتوالي او په ټاکنو کې د ګډون د دیوال د لوړوالي لامل شوی دی. د ټاکنو دغه بڼه د حکومتولۍ په اصولو کې د خلکو د پراخ ګډون د نشتوالي یو له مهمو عواملو څخه دی. دا هغه لاره وه چې رایه ورکول او د رایې اچونې مرکز ته تلل د خلکو لپاره د هیلو سرچینه نه وه چې خلک خپل راتلونکی د هغه له دننه څخه وګوري او خوشبین وي.
۴. تبلیغات او ټاکنیز کمپاین
د کاندیدانو له ټاکل کیدو وروسته د کمپاین بهیر پیلیږي. دغه اعلانونه د خلکو د لا زیاتې مغشوشۍ او حیرانتیا سبب شول او دروغ او ریښتیا یې سره ګډ کړل. ځکه چې له خلکو سره ډېرې ژمنې وشوې، خو ځينې يې د عمل په جامو کې پټې شوې، اما ډېری يې د دروغو په تيارو کې ډوبې شوې او د بې عدالتۍ په کنده کې و غورځېدل.
نوماندان د هغو شیانو په اړه خبرې کوي چې د خلکو ذهني خواړه او په زړه پورې دي، او د هغو مسلو څخه ډډه کوي چې د ښه غبرګون لامل نه شي؛ د بېلګې په توګه: له ډېرې مودې راهیسې نوماندانو د بودیجې د حل لپاره خبرې کولې، خو د ۱۹۹۶ کال په ټاکنو کې چې خلک له دې مسلې ناراضه وو، نوماندانو دې مسلې ته له رسېدو ډډه وکړه. په داسې حال کې چې د بودجې مسله په امریکا کې تر ټولو لویه اقتصادي مسله ده.
د هغو مسلو په اړه بحث او خبرې کول چې د خلکو په ګټه وي باید د خلکو د پاملرنې وړ وي یا د خلکو د حاکمیت نښه وي؛ ځکه د ولس حاکمیت دا نه دی چې د دوی هیلې د سیاستوالو لخوا د لوبې د اسبابو په څېر او د سیاسي موخو لپاره وکارول شي.
سیاستوال که هر څومره د ولس غوښتنو ته پام وکړي، بیا به هم داسې وخت راشي چې له ګټلو وروسته به دا غوښتنې عملي نه کړي او له پامه وغورځوي. همدارنګه دې ته په پام سره چې خلک ډول ډول دي او د ټولنې د غړو غوښتنې یو شان نه دي، یو څو داسې موارد شته چې د هغوی غوښتنې بلل کېږي او له هغوی سره تعامل او چال چلن ستونزمن کار نه دی.
دا ډېره طبيعي ده چې نوماندان د ټاکنو له ګټلو وروسته په خپلو ژمنو کې بدلون راولي. د برتانیې د کارګر ګوند مشر« ټوني بلیر» هم همداسې وکړل. هغه مهال چې ګوند يې په واک کې نه و او لاسونه يې د حکومت له کړنو لنډ وو، د سوداګرو د اتحاديې د قانون په اړه چې حکومت تصويب کړی و، وويل چې دا قانون سپکاوی او غير ډيموکراسي ده او د کارګرانو له ګټو سره هم په ټکر کې دی؛ خو کله چې دوی پخپله د حکومتدارۍ چوکۍ په لاس کې واخیست، د دې پوښتنې په ځواب کې چې ایا دا قانون به همداسې پاتې وي؟ هغوی وویل: بې له شکه دا یوه منطقي مسله ده.
