نشنالیزم (دوهمه برخه)
د ملتپالنې د ظهور تاریخ
نشنلیزم یا ملتپالنه د یوې ایډیالوژۍ او سیاسي تمایل په توګه یو پېچلی تاریخ لري چې څېړونکي او لیکوالان یې د پیل او جوړښت په اړه بېلابېل نظرونه لري. دا پدیده په تېرو پیړیو کې وده کړې، په ځانګړې توګه په لویدیځ نړۍ کې. بايد يادونه وشي چې ملتپالنه دوې جلا دورې لري: پخوانۍ دوره او نوې دوره. په دې ليکنه کې هڅه کوو چې لوستونکو ته دواړې دورې ور وپېژنو او په دې دوو دورو کې د ملتپالنې تاريخ او تحول وڅېړو.
ملتپالنه په تېرو دورو کې
نوی نشنلیزم د نویو پیړیو له محصولاتو څخه دی او په پخوانیو دورو کې ملتپالنه په خپل عصري مفهوم کې شتون نه درلود. د تېرو وختونو خلکو دا ډول فکر نه و، او که په ځينو ځايونو کې ملتپالنه وه، نو له نوي ملتپالنې سره يې توپير درلود. په هرصورت، موږ کولی شو د لرغوني یونان په افکارو کې د ملتپالنې نږدې ریښه ومومو.
په لرغوني یونان کې سقراط، افلاطون او ارسطو په یوناني تابعیت باور درلود (نه د نن ورځې په مفهوم او نه هم د نولسمې پیړۍ د ملتپالنې په شدت او جوش سره). په هغه وخت کې د ښاري دولتونو حکومت رواج و او دا باورونه تر ډېره حده د اتن په ښار پورې محدود وو. د آتن خلکو د بهرنیانو له بریدونو څخه د دفاع لپاره له یو بل سره مرسته کوله، چې دغه ضعیفه او نیمګړې ملتپالنه د برید او یرغل موخه نه درلوده.
که موږ په یونان کې د زرګونو کلونو قبیلوي سیسټم (او د کوچنیو دولتونو سیسټم) وڅیړو، موږ کولی شو په هغه کې د ملتپالنې ځانګړتیاوې ومومو.
که څه هم د پلرني ټاټوبي سره علاقه د انسانانو په منځ کې اوږده سابقه لري، خو ملتپالنه په سیاسي او تنظیمي بڼه د اروپا په ډېرو هیوادونو کې د رینسانس دورې وروسته په ټولنیز- سیاسي فضا کې رامنځته شوه. په 16 پیړۍ کې، دا د ایټالوی «نیکولو ماکیاولو» او فرانسوی «ژان بدن» لخوا پیاوړی، او په 18 پیړۍ کې یې وده وکړه او په 19 پیړۍ کې خپل اوج ته ورسېدل.
نشنلیزم د یو منسجم فکر او ایډیالوژۍ په توګه په وروستیو پیړیو کې په لویدیځ کې رامینځته شوی، او د هغې ریښې د منځني پیړیو په وروستیو د رینسانس سره یو ځای موندل کیدی شي. په منځنيو پېړيو کې چې څه د پاسه زر کاله يې دوام وکړ، کليسا او د مسيحي مذهب مشران د هغه وخت له واکمن نظام سره يو ځای شول او د ټولنې ډېرې چارې يې تر خپل څار لاندې اداره کولې. خو د دې زر کلنې دورې په پای کې د کلیسا واک په زوال پیل کړ او په پای کې د کلیسا باداران اړ شول چې د ټولنیزو چارو په اداره کې خپل مقام پریږدي.
که څه هم ملتپالنه د خپل نوي مفهوم سره په ۱۸ او ۱۹ پیړۍ کې رامنځته شوه. خو د هغې د نښو په څېړلو سره وینو چې دا مفهوم پېړۍ وړاندې موجود و او ځینو قومونو د خپل کلتور، ژبې او توکم د بېرته راګرځولو لپاره ډېرې هڅې کړي دي.
په نوي عصر کې ملتپالنه
عصري ملتپالنه د فرانسې د لوی انقلاب نتیجه ده. د فرانسې له انقلاب سره ملتپالنه له خپل بستره راخلاصه شوه او د نړۍ په نورو برخو کې یې ګڼ پاڅونونه راوپارول. د اروپا په تاریخ کې د ملتپالو خوځښتونو لومړۍ نښې په جرمني کې په (۱۸۱۵-۱۸۰۵) کلونو کې لیدل کېږي چې په دې کلونو کې د ناپلیون تر استعمار لاندې و. همدارنګه په ۱۴۴۸ میلادي کال کې مجارستانیان، صربستانیان او د چک خلکو د اتریش د امپراتورۍ پر ضد د خپلواکۍ غورځنګونه وکړل. په (۱۸۶۰-۱۸۷۰م) کلونو کې د ايټاليا د ميلبورن ښار په جګړو کې د جوزف مازيني او ګاريبالدي په مشرۍ د دغه هېواد د بيا يووالي او د دغه غورځنګ د بريا لپاره په اروپا کې ډېر لېوالتيا راوپاروله.
د ملتپالنې وده، په عین وخت کې، د یوې تاریخي دورې ځانګړتیا ده چې په هغه کې ملتونه خپلواک سیاسي واحدونه جوړ شول او د “ملي حاکمیت” اصول په رسمیت وپېژندل شول. دا دوره په اروپا کې د 17 پیړۍ څخه د 19 پیړۍ تر پایه پورې او په آسیا او افریقا کې د شلمې پیړۍ په دویمه نیمایي کې دوام درلود.
د فرانسې د انقلاب په اړه «د نشنالیزم دایرة المعارف» کتاب کې راغلي دي: «که څه هم فرانسې د انقلاب څخه پیړۍ دمخه په نړۍ کې مختلف قومونه او ډلې متحد کړل، خو د بوربون د قوم ظالمانه ړنګول د هغه ملتپالنې لامل شو چې تاوتریخوالی یې په ټوله اروپا کې خپور کړ او حتی د متحده ایالاتو لپاره هم یو نوی ګواښ شو.”
نولسمه او شلمه پېړۍ په لوېدیځو هېوادونو کې د ملتپالنې د پراختیا زرینې دورې ګڼل کېږي. وروسته دا پدیده په چټکۍ سره په اسلامي هیوادونو کې خپره شوه او په اسلامي امت یې ډېر وحشتناک او وژونکي ګوزارونه وکړل. دا موضوعات به د دې مقالې په راتلونکو برخو کې بحث وشي.
